1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ποιητής και ζωγράφος, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ο Νίκος Εγγονόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1907 από πατέρα Κωνσταντινοπολίτη και μητέρα Αθηναία. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ τις γυμνασιακές του σπουδές τις ολοκλήρωσε στο Παρίσι και επέστρεψε για να υπηρετήσει τη θητεία του. Η οικογένειά του τον προόριζε για γιατρό, αλλά ο ίδιος γράφτηκε (1932) στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, όπου είχε καθηγητές, μεταξύ άλλων, τον Κ. Παρθένη και τον Γ. Κεφαλληνό και συμφοιτητές του τον Γ. Μόραλη και τον Δ. Διαμαντόπουλο. Μετά την αποφοίτηση του από τη Σχολή, μαθήτευσε πλάι στον Φ. Κόντογλου.

Το 1940-41 στρατεύτηκε και υπηρέτησε στο αλβανικό μέτωπο. Συνελήφθη αιχμάλωτος των Γερμανών και κρατήθηκε σε στρατόπεδο εργασίας, απ' όπου κατάφερε να δραπετεύσει. Διετέλεσε επιμελητής, στη συνέχεια τακτικός καθηγητής (1964-73) και, μετά τη συνταξιοδότησή του, ομότιμος καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. Πέθανε το 1985 στην Αθήνα και κηδεύτηκε στο Α' Νεκροταφείο με δημόσια δαπάνη.

Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1938, από τις σελίδες του περιοδικού Κύκλος του Απόστολου Μελαχρινού. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν, η οποία προκάλεσε εντονότατες αντιδράσεις, ως και την παρωδία των ποιημάτων του, ελλείψει ίσως άλλων, σοβαρότερων, επιχειρημάτων. Την επόμενη χρονιά (1939), εξέδωσε Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής, συλλογή που γνώρισε ανάλογη υποδοχή. Αντίθετα, το επόμενο συνθετικό του ποίημα Μπολιβάρ που εκδόθηκε στο τέλος της κατοχής (1944), γνώρισε θετική υποδοχή, είτε γιατί το αναγνωστικό κοινό αισθανόταν πλέον πιο εξοικειωμένο με τη νεωτερική ποιητική έκφραση, είτε γιατί διαβάστηκε με υπερτονισμένη την εθνική του διάσταση. Οι επόμενες ποιητικές συλλογές, Η επιστροφή των πουλιών (1946) και Eλευσις [1] (1948), αντιμετωπίστηκαν, επίσης, θετικά, ενώ το βιβλίο του Εν ανθηρώ Έλληνι Λόγω (1957) απέσπασε το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έπειτα από μια εικοσαετία κυκλοφόρησε την τελευταία του ποιητική συλλογή, Στην Κοιλάδα με τους Ροδώνες (1975), η οποία περιλαμβάνει και μεταφράσεις ξένων ποιημάτων (Δάντη, Λόρκα, Μαγιακόφσκι, κ.ά.) και τιμήθηκε, επίσης, με το κρατικό ποιητικό βραβείο. Το 1980 κυκλοφόρησε το μελέτημά του Ο Καραγκιόζης, ένα Ελληνικό Θέατρο σκιών, ενώ δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1987, συγκεντρώθηκαν σε μια έκδοση με τον τίτλο Πεζά Κείμενα ποικίλα σημειώματα, άρθρα κ.λπ. του ποιητή. Τέλος, το 1993 εκδόθηκε μια σειρά επιστολών του προς τη σύζυγό του Λένα, υπό τον γενικό τίτλο και σ' αγαπώ παράφορα.

 

Ποιητικές συλλογές: Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν (1938), Τα κλειδοκύμβαλα της Σιωπής (1939), Επτά ποιήματα (1944), Η Επιστροφή των Πουλιών (1946), Ελευσις (1948), Εν Ανθηρώ Έλληνι Λόγω (1957), Ποιήματα Α' και Β' (1977, συγκεντρωτική έκδοση των προηγούμενων συλλογών, μαζί με το εκτενές ποίημα Ο Ατλαντικός), Στην κοιλάδα με τους ροδώνες (1978). Ποιήματα: Μπολιβάρ (1944), Ο Ατλαντικός (1954), Η Εικών (1962), Σύντομος βιογραφία του ποιητού Κωνσταντίνου Καβάφη (1968), Των ιερών Εβραίων (1969), Ου δύναταί τις δυσί κυρίοις δουλεύειν (1969), Η μπαλλάντα του Ισιδώρου-Σιδερή Στέικοβιτς (1971), Η σημαία (1972), Ένα όνειρο: η ζωή (1972), Η βυκάνη (1974), Η Γιαβουκλού (1981), Τα γαρούφαλα (1983). Ζωγραφική: Για τη Ζωγραφική (1963), Ελληνικά Σπίτια - Λεύκωμα με έγχρωμους πίνακες (1972). Μελέτες, κείμενα, επιστολές: Ο Καραγκιόζης, ένα Ελληνικό Θέατρο σκιών (1980), Πεζά Κείμενα (1987), ... και σ' αγαπώ παράφορα, Γράμματα στην Λένα 1959-1967 (1993).

[1] Ο τίτλος είναι τυπωμένος χωρίς τόνο από μια παιγνιωδώς διφορούμενη διάθεση.

 

2. Η κριτική για το έργο του [2]

Η σουρεαλιστική δομή της ποίησης του Ν. Εγγονόπουλου

[2] Για λόγους οικονομίας παρατίθενται κριτικές που σχετίζονται μόνο με το ποιητικό του έργο, αν και ο ίδιος (Σημειώσεις Πρέβεζας 1977, σελ. 221) δηλώνει: «δεν υπήρξα ποτέ συστηματικός συγγραφεύς, συστηματικός λογοτέχνης, litterateur. Η μεγάλη μου αγάπη στη ζωή είναι μόνη η ζωγραφική».

 

«Η ποίηση του Εγγονόπουλου δεν απομακρύνεται όσο νομίζεται από την ποίηση των άλλων Ελλήνων υπερρεαλιστών της σχολής ή και των λίγο πιο ανεξάρτητων. Εδώ, μάλιστα, έχομε έναν ειρμό, μια αρκετά καθαρή διαγραφή ενός νοήματος. [...] Το ποίημα οικοδομείται μάλλον "ακουστικά" (θα έλεγα "μουσικά", αν η λέξη αυτή δεν είχε καταντήσει να τα λέει όλα και τίποτα) παρά "ζωγραφικά". Διαβάζοντας ή ακούγοντας ένα ποίημα του Εγγονόπουλου δεν σου αναπαράγεται κάποιος πίνακας, αλλά έχεις την αίσθηση μιας γλωσσικά εκφρασμένης περιγραφής, όπου η υφή και ο τόνος των λέξεων συμβάλλουν ουσιαστικά στην απόδοσή της. [...] Αν όμως το ποίημά του αναπτύσσεται περιγραφικά, διεκπεραιώνεται υπερρεαλιστικά και σκηνοθετείται σε έναν χώρο ονειρικό ή παράλογο, η τελική του απόδοση δεν στερείται από σημασίες. Και όχι μόνο δεν συνετέθη ερήμην τους, αλλά (συχνά πολύ έκδηλα) δείχνει ότι επήγασε από τη σύλληψη μιας "ιδέας", διεξάγεται κάτω από τη φώτισή της και προσκομίζει τις "αποδείξεις" της».

 

(Αλ. Αργυρίου, 1990, Διαδοχικές αναγνώσεις ελλήνων υπερρεαλιστών,
Αθήνα, Γνώση, σελ. 150- 173)

 

Υφολογικά γνωρίσματα της ποίησης του Ν. Εγγονόπουλου

«Το ύφος του Εγγονόπουλου είναι ασφαλώς μπαρόκ, [...] το ανακάτεμα λογίων με άκρως δημοτικές λέξεις ή εκφράσεις, δίνουν στη γραφή τον εκλεκτισμό ενός δανδή. Εδώ το ύφος πλησιάζει στον Καβάφη, με παρόμοιες καταβολές από την Πόλη. [...] Κάνει στην ποίησή του αυτό που οι Ρώσοι φορμαλιστές ονόμαζαν αποξένωση. [...] Η ποιητική αυτή μέθοδος αποπλανάει κι αποπροσανατολίζει τον αναγνώστη βυθίζοντάς τον μέσα στην "ποιητική" απορία, σε μια κατάσταση δεκτικότητας των αντιθέτων, που τον γοητεύει και του κινεί την περιέργεια. [...]

Το ύφος του Εγγονόπουλου μοιάζει να γνωρίζει όλα τα κόλπα της ρητορικής, όλους τους τρόπους γραφής που συνειδητά υπονομεύουν την ίδια τη γραφή χωρίς ν' αλλάζουν τον ποιητικό της χαρακτήρα [...] Η ειρωνική αυτή γραφή, γεμάτη ρητορικά σχήματα, όπου το απροσδόκητο συναγωνίζεται με την υπερβολή, υποσκάπτει την "ρητορικότητα" του ποιητικού λόγου, αποκαλύπτοντας το τέχνασμα κάθε ποιητικής γραφής [...]. Είναι, συγκρινόμενος με τις άλλες ποιητικές γραφές, όπως του Σεφέρη και του Ελύτη, πιο απροκάλυπτα παρωδική... όμως με τη μόνη έννοια ότι αυτοϋποδεικνύεται ως τέχνασμα [...]. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τους ποιητές που ενυπάρχουν μέσα στην αισθητική τους, ο Εγγονόπουλος μένει διαρκώς απέξω, θεατής πάντοτε και αναγνώστης της γραφής του [...]. Παίζει με τον αναγνώστη αλλά και με τον εαυτό του ως αναγνώστη κι έτσι αποδομεί τη γραφή του και μας δίνει τα ίχνη των προϋποθέσεων κάθε ποιητικού λόγου, που τ' αφήνει σκόρπια μέσα στα ποιήματά του, για να τα βρούμε όπου βρεθούν, και να τα συλλέξουμε».

 

(Ν. Βαλαωρίτης, 1988, «Για τον θερμαστή του ωραίου στους κοιτώνες των ένδοξων ονομάτων»,
Χάρτης, τ. 25/26, σελ. 87-92)

 

Οι ποιητικές φόρμες του Ν. Εγγονόπουλου

«Καθαρεύουσα και δημοτική δεν σημαίνουν τίποτα για τον Εγγονόπουλο. [...] Η διαμάχη καθαρευουσιάνων και δημοτικιστών δεν τον ενδιαφέρει. [...] Ο τρόπος που βλέπει τη γλώσσα είναι ενοποιητικός, δηλαδή οραματικός και μεταμορφωτικός. [...]

Η Ελλάδα στην ποίησή του έχει έναν θρυλικό χαρακτήρα και οι "δραματοποιήσεις" που επιχειρεί ξεκινούν από αυτή τη βάση, είναι κυρίως καλλιτεχνικές κι όχι "ιστορικές". [...] Ο ποιητής αντιλαμβάνεται την ελληνικότητα ως πνευματική, ηθική και καλλιτεχνική κατάσταση κι όχι ως ιστορικό παράγωγο ή άλλοθι, εν πάση περιπτώσει. [...]

Αν εξαιρέσει κανείς τον Μπολιβάρ που οι φόρμες του είναι κάπως διαφορετικές, ο Εγγονόπουλος χρησιμοποιεί τρεις τύπους φόρμας: την πρόζα, όπου αναπτύσσει με μεγάλες, σχεδόν αφηγηματικές, αναπνοές τα θέματά του (είναι θα λέγαμε τα μεγάλα ταμπλό), τη φόρμα σε στενούς στίχους, πολλοί από τους οποίους αποτελούνται από μια μόνο λέξη, και αλλού τη φόρμα με αυξομειώσεις όσον αφορά το πλάτος, που είναι συνδυασμός μεγάλων και μικρών ρυθμικών αναπνοών. Παρά το διαφορετικό ρυθμικό αποτέλεσμα, η πρόθεση δεν είναι τόσο ο ρυθμός όσο το εικαστικό περιεχόμενο, που ενδιαφέρει».

 

(Αν. Βιστωνίτης, 1988, «Για τον Εγγονόπουλο και τον υπερρεαλισμό»,
Χάρτης, ό.π., σελ. 176-191)

 

Η εναλλαγή της τονικότητας στην ποίηση του Ν. Εγγονόπουλου

«Τα "τραγούδια" του Νίκου Εγγονόπουλου —η ποιητική του— [...] καταργούν τον ενιαίο τόνο κι εγκαθιδρύουν ένα παιγνίδι ανάμεσα σε διαφορετικές τονικότητες: ο τόνος της διθυραμβικής έκρηξης σβήνει μέσα στον χαμηλόφωνο λυρισμό. η ρητορικότητα, ο στόμφος εναλλάσσονται με πεζολογία. η άκρατη μελαγχολία ανακόπτεται από την πιο αιχμηρή διακωμώδηση, η ζοφερή διάθεση από ιλαρότητα. τόνοι χαμηλοί εναλλάσσονται με τόνους υψηλούς, χαρμόσυνους, μέσα σε μια συνεχή σχέση αλληλοαναίρεσης, που επιβάλλει την πολυεπίπεδη ανάγνωση και διεγείρει συγκινώντας, συγκινεί τέρποντας και τέρπει δραστηριοποιώντας διανοητικά τον αναγνώστη.

Χάρη σ' αυτήν τη συνεχή εναλλαγή τόνου, ο ποιητής εγκαθιστά μια ριζοσπαστική σχέση με τα γεγονότα της αντικειμενικής πραγματικότητας, προβάλλει την πολυπρισματικότητά τους και την αμφιθυμία μέσα στην οποία βιώνονται, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. [...] Η εναλλαγή αυτή λειτουργεί επίσης ως ρυθμιστής που φροντίζει για τη φόρτιση και αποφόρτιση των συμβόλων, τα παρουσιάζει από νέες οπτικές γωνίες, φωτίζει συνεχώς τις "άλλες" πλευρές τους, τις λιγότερο εμφανείς. Έτσι τα σύμβολα ανατρέπονται, η ιδεολογική τους φόρτιση ακυρώνεται, η σημασία τους ανανεώνεται. [...] Επανάσταση, ανατροπή, συμφιλίωση είναι οι ποιητικές επιλογές του Νίκου Εγγονόπουλου, και μ' αυτές τοποθετείται απέναντι στην ποιητική παράδοση, ελληνική και διεθνή.».

 

(Φρ. Αμπατζοπούλου, 2007, «Νίκος Εγγονόπουλος. Η ποίηση στον καιρό του τραβήγματος της ψηλής σκάλας», στον τόμο «Η αγάπη είναι ο μόνος τρόπος...» Ν. Εγγονόπουλος. Εκατό χρόνια από τη γέννηση του,
Αθήνα, Ε.ΚΕ.ΒΙ.-ΥΠ.ΠΟ.)

 

Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος «Νέα περί του θανάτου...»

«Ο τίτλος του ποιήματος σημασιοδοτεί προκαταρκτικά, και πιθανώς αντιθετικά, το θέμα, για το οποίο θα μιλήσει και θα αναπτύξει ο Εγγονόπουλος στο σώμα του ποιήματος. Θα μας δώσει ΝΕΑ, περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες, για το θάνατο του μεγάλου Ισπανού ποιητή Λόρκα. Ας σημειώσουμε ότι το γεγονός αυτό δίνεται με την ουδέτερη σχετικά λέξη θάνατος [...]. Στον τίτλο, επίσης, μας δίνεται ο ΧΡΟΝΟΣ (Αύγουστος του 1936) του θανάτου του ποιητή. [...] Παράλληλα δίνεται ο ΤΟΠΟΣ, το συγκεκριμένο σημείο, που είναι ένα χαντάκι. φανερά δεν πρόκειται για θάνατο φυσιολογικό, γιατί αυτός δεν θα ελάμβανε χώραν σε τέτοιου είδους μέρος, αλλά για αποτέλεσμα βίαιης ενέργειας και μάλιστα σε βάρος ενός διάσημου. Η ονομασία μάλιστα του δρόμου, που είναι "δρόμος των ανθέων", έχει τελείως αντιθετική σημασιοδότηση με όσα έχουν συμβεί σ' αυτόν. Αυτό οδηγεί τη σκέψη σε μια πιθανή ειρωνεία του Εγγονόπουλου γι' αυτούς που "συνέβαλαν" (μέσα στο χαντάκι) στο θάνατο του Λόρκα, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τον τόπο (=ονομασία του δρόμου) του εγκλήματος. [...] Ειρωνεία δηλώνεται και με το μακροσκελή και με κεφαλαία γράμματα τίτλο, που φέρνει στη σκέψη τίτλους, και, μάλιστα, πρωτοσέλιδους εφημερίδων, οι οποίοι σπάνια ανταποκρίνονται, με πληρότητα και σοβαρότητα, στο περιεχόμενό τους. [...]

Το ποίημα διακρίνεται σε τρεις στροφές με διαφορετικό αριθμό στίχων η καθεμιά. Επίσης οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι και, μάλιστα, με τελείως διαφορετικό αριθμό συλλαβών μέσα στην ίδια στροφή. Τα γράμματα είναι όλα μικρά (πεζά), σε πλήρη αντίθεση με τα κεφαλαία του τίτλου. Αυτό μας δίνει το σχήμα

ΤΙΤΛΟΣ vs ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

που δείχνει το πόσο ο τύπος καλύπτει ή και εξαφανίζει την ουσία. Η απουσία στίξης, εκτός από τρία σημεία, αξίζει να τονισθεί. [...]

Η πρώτη στροφή (στ. 1-3)

Οι πρώτες λέξεις του ποιήματος είναι η τέχνη κι η ποίηση, χώροι αρκετά οικείοι στον Εγγονόπουλο [...] Κι, όμως, η διαπίστωσή του —γιατί με τέτοιο τόνο αρχίζει— είναι πως αυτές "δεν μας βοηθούν να ζήσουμε". Το δεύτερο ημιστίχιο έχει αρνητική σημασιοδότηση [...]. Για να περάσει, μάλιστα, το μήνυμα αυτού του λόγου χρησιμοποιεί πάνω και κάτω τελεία (:) (το πρώτο σημείο στίξης), για να το "εξηγήσει" καλύτερα. Με αποτέλεσμα να έχουμε στο δεύτερο και τρίτο στίχο επανάληψη της ίδιας άποψης, μόνο που είναι διατυπωμένη λίγο διαφορετικά: "μας βοηθούνε να πεθάνουμε". [...]

Το κυρίαρχο πρόσωπο στη στροφή αυτή είναι το α' πληθυντικό "μας". σημείο που δηλώνει ότι ο ποιητής αναφέρεται στον εαυτό του και τους ομοίους του, τους "ποιητάς". [...]

Η δεύτερη στροφή (στ. 4-13)

Απέναντι στη διαπίστωση της πρώτης στροφής ο ποιητής υποστηρίζει πως μία είναι η αντιμετώπιση (στάση) που ταιριάζει στην περίσταση: "περιφρόνησις απόλυτη"

α. "σ' όλους αυτούς τους θορύβους

β. "στις έρευνες

γ. "τα σχόλια επί σχολίων

που είναι λειτουργίες γραφιάδων (κριτικών, δημοσιογράφων και "ανθρώπων του πνεύματος") με την ιδιότητα του αργόσχολου και ματαιόδοξου. [...]

Ο Λόρκα χαρακτηρίζεται κακορίζικος, αφενός γιατί εκτελέστηκε και μάλιστα τόσο νέος (38 χρονών) και αφετέρου γιατί τώρα, με τον τρόπο που σχολιάζει την περίπτωση του "θανάτου" του ο τύπος, "εκτελείται" για δεύτερη φορά. [...]

Η τρίτη στροφή (14-20)

Ο ποιητής στον πρώτο στ. της στροφής εκφράζει την πικρή του ειρωνεία (γι' αυτό χρησιμοποιεί θαυμαστικό) για την καθολική πια γνώση πως από καιρό το 'χουν συνήθεια "να δολοφονούν", είτε σε επίπεδο καταδήλωσης είτε σε επίπεδο συνυποδήλωσης, τους ποιητές. Η χρήση του παρακείμενου "είθισται" πιστεύω ότι έχει μεγάλη βαρύτητα στη στροφή αυτή, γιατί εκτός από την έκταση του χρόνου που δίνει, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αντίρρησης στην αρχική διαπίστωση η οποία τώρα επισφραγίζεται.

Μάλιστα η λειτουργία αυτή (δολοφονία) έχει κορυφωθεί στη δική μας την εποχή, που διακρίνεται για την αντιπνευματική συμπεριφορά και νοοτροπία της, όπως και για την εχθρική τακτική της απέναντι σ' ό,τι δεν είναι σύμφωνο με τα μέτρα της. Γι' αυτό "τα χρόνια τα δικά μας" χαρακτηρίζονται "σακάτικα". Κι όλο αυτό μέσα σε δυο παύλες. [...]

Η λειτουργία που προσδιορίζεται αρχικά ως θάνατος, στη συνέχεια θα παρουσιαστεί ως εκτέλεση και τελικά ως δολοφονία. [...] Μια πορεία εξελικτική (ανιούσα), σχετικά με το πώς μπορεί να παρουσιάσουν το γεγονός οι εφημερίδες (θάνατος), τι έγινε στην πραγματικότητα (εκτέλεση) και τέλος από ποιους έγινε (δολοφόνους) και πώς μπορεί να χαρακτηριστεί η πράξη στην πραγματικότητα (δολοφονία). [...]

Δεν έχουμε λοιπόν, [...] νέα για τον θάνατο του Λόρκα, όπως ο τίτλος του ποιήματος μας πληροφορεί [...], αλλά μάλλον εκδήλωση αποστροφής του Εγγονόπουλου για ό,τι γράφεται σχετικά με την ποίηση και τους ποιητές, γιατί ο ίδιος πιστεύει ότι δεν υπάρχει ικανότητα εκτίμησης της ποίησης και το μόνο που γίνεται (είθισται) είναι η δολοφονία, κυριολεκτικά (Λόρκα) ή μεταφορικά (Εγγονόπουλου και άλλων), των ποιητών».

 

(Κ.Ε. Μηλιώτης, 1987, «Νίκου Εγγονόπουλου Νέα περί του θανάτου...», Νεοελληνική Παιδεία, τ. 8, σελ. 73-79)

 

3. Το κείμενο

Νέα περί του θανάτου...

Διδακτικές επισημάνσεις

• Να δοθούν συνοπτικά πληροφορίες για τη ζωή, το έργο και το μαρτυρικό τέλος του Λόρκα, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσληψη του ποιήματος. Εναλλακτικά, ως αφόρμηση, θα μπορούσε να ακουστεί το τραγούδι «Ο θάνατος του ποιητή», το περιεχόμενο του οποίου «συνομιλεί» με το ανθολογημένο ποίημα.

• Να εντοπισθούν οι πληροφορίες που παρέχει ο τίτλος και ο υπότιτλος του ποιήματος για τον θάνατο του Λόρκα (τόπος, χρόνος, πρόσωπο και ιδιότητα του δολοφονηθέντος) και να σχολιασθούν: το όνομα του δρόμου, η μεγαλογράμματη γραφή και το δημοσιογραφικό ύφος. Να διευκρινισθεί, ακόμα, ότι τα δημοσιεύματα του τύπου αποτελούν την οιονεί αφετηρία του ποιήματος, εφόσον η σύνθεσή του δεν συμπίπτει χρονικά με τη δολοφονία του Λόρκα.

[Το ποίημα εντάσσεται στην ποιητική συλλογή Εν ανθηρώ Έλληνι Λόγω (1957). Δεν αποκλείεται, βέβαια, το ποίημα να συντέθηκε με αφορμή τα εικοσάχρονα από τον θάνατο του Λόρκα (Μηλιώτης 1987: 73).]

• Να αναδειχθεί το περιεχόμενο κάθε στροφικής ενότητας και να επισημανθεί η «κυκλική» οργάνωση του ποιήματος: α' στρ. γενικό, β' στροφή ειδικό, γ' στροφή γενικό.

• Να προσδιορισθούν το σχήμα «άρσης και θέσης», η γραφή των ουσιαστικών «τέχνη» (με κεφαλαίο ή με μικρό) και «ποίηση»/ «ποίησις», καθώς και το στοιχείο της έκπληξης στον ορισμό της ποίησης και, γενικότερα, της τέχνης.

• Να συνδεθεί ο τίτλος και ο υπότιτλος με το περιεχόμενο του ποιήματος και να ερμηνευθεί η διαφορετική παρουσίαση του θανάτου του Λόρκα: θάνατος vs εκτέλεσις/ δολοφονία, απουσία επιθέτων στον τίτλο vs παρουσία επιθέτων στον υπότιτλο και στο σώμα του ποιήματος (για τους δημοσιογράφους «αργόσχολοι» και «ματαιόδοξοι γραφιάδες», τις συνθήκες εκτέλεσης «μυστηριώδικες», «αισχρές» και τον Λόρκα «κακορίζικος»), αρηματικός τίτλος vs επαυξημένη πρόταση με υποταγμένο λόγο στη δεύτερη στροφή.

• Να προσδιορισθεί η κυριολεκτική και μεταφορική σημασία των λέξεων «εκτελέσεως», «φασιστών», «δολοφονούν» και να συζητηθεί, παράλληλα, αν ο Λόρκα μπορεί να εκληφθεί ως το προσωπείο του Εγγονόπουλου.

• Να επισημανθεί, με κειμενικά στοιχεία, η ειρωνεία και ο σαρκασμός του ποιητικού υποκειμένου για τη «μοίρα» των ποιητών «στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα»: στίξη (αποσιωπητικά, άνω και κάτω στιγμή, θαυμαστικό, διπλή παύλα), ιδιοτυπία της γλώσσας, ποικιλία του αριθμού των συλλαβών στις τρεις στροφές του ποιήματος, επίθετα, μεγαλογράμματη γραφή κ.ά.

• Να συζητηθεί αν το ποιητικό υποκείμενο, χρησιμοποιώντας την προσωπική αντωνυμία πρώτου προσώπου («μας»), μιλά εξ ονόματος ομοτέχνων ή και αποδεκτών της ποίησης και, γενικότερα, της τέχνης.

• Συμπληρωματικά, θα μπορούσε να ανατεθεί στους μαθητές/τριες η σταχυολόγηση ποιητικών ορισμών για την ποίηση και τον ρόλο της.

 

Συμπληρωματική ερώτηση - δραστηριότητα

• Με βάση το περιεχόμενο του ποιήματος να προτείνετε έναν άλλο τίτλο γι' αυτό, δικαιολογώντας την επιλογή σας.

 

Παράλληλα κείμενα

Νίκος Καρούζος, Διερώτηση για να μην κάθομαι άνεργος

 

Ποτέ στ' αλήθεια δεν το 'μαθα

τι είναι τα ποιήματα

Είναι πληγώματα

είν' ομοιώματα

φενάκη

φρεναπάτη;

Φρενάρισμα ίσως;

ταραχώδη κύματα;

τι είναι τα ποιήματα;

Είν' εκδορές απλά γδαρσίματα;

είναι σκαψίματα;

Είναι ιώδιο; είναι φάρμακα;

είναι γάζες επίδεσμοι

παρηγόρια ή διαλείμματα;

Πολλοί τα βαλσαμώνουν ως μηνύματα.

Εγώ τα λέω ενθύμια φρίκης.

 

(ΥΠ.Ε.Π.Θ.-Π.Ι., Νεοελληνική Λογοτεχνία, Τ' Ενιαίου Λυκείου, Θεωρητική Κατεύθυνση,
Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 1999, σελ. 68)

 

Τίτος Πατρίκιος, Τα ομοιώματα και τα πράγματα (απόσπασμα)

 

οι ποιητές παρά την έπαρσή τους

ή την ταπείνωση μπροστά στους ισχυρούς,

την αυταρέσκεια ή τη λατρεία των πολλών,

παρά την ελλειπτικότητα ή τους πλατειασμούς

κάποια στιγμή επιλέγουν, καταγγέλλουν, ελπίζουν

ζητούν, όπως το ζήτησε την κρίσιμη ώρα

ο άλλος ποιητής, περισσότερο φως.

Κι η ποίηση δεν προσαρμόζει στα παρόντα

το ίδιο έργο που παίζεται από χρόνια

δεν ψαλμωδεί οδηγίες χρήσεως του καλού

δεν ζωντανεύει ψόφιους σκύλους της μεταφυσικής.

Επισκοπώντας τα πράγματα που έχουν ήδη γίνει

η ποίηση ψάχνει γι' απαντήσεις

σ' ερωτήματα που ακόμα δεν έχουνε τεθεί.

 

(Τ. Πατρίκιος, 2000, Η αντίσταση των γεγονότων,
Αθήνα, Κέδρος, σελ. 54)

 

• Να προσδιορίσετε τον ρόλο της ποίησης και τη σχέση της με τη ζωή στα ανωτέρω ποιήματα και να επισημάνετε τις μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές.

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

Αμπατζοπούλου, Φ., 1987, Νίκος Εγγονόπουλος. Η ποίηση στον καιρού του τραβήγματος της ψηλής σκάλας, Αθήνα, Στιγμή.

Βλαχοδήμος Δ., 2006, Διαβάζοντας το παρελθόν στον Εγγονόπουλο, Αθήνα, Ίνδικτος.

Γιατρομανωλάκης Γ. (εισαγ. & επιμ.), 1999, Πίνακας λέξεων και ποιημάτων τον Νίκου Εγγονόπουλου, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Γιατρομανωλάκης Γ. (επιμ.), 1996, Νίκος Εγγονόπουλος: Ωραίος σαν Έλληνας. Εννέα μελέτες, Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν.

Ε.ΚΕ.ΒΙ.-ΥΠ.ΠΟ., 2007, Ν. Εγγονόπουλος «η αγάπη είναι ο μόνος τρόπος», ...» Ν. Εγγονόπουλος. Εκατό χρόνια από τη γέννηση του, Αθήνα.

Ζαμάρου P., 1993, Ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Επίσκεψη τόπων και προσώπων, Αθήνα, Καρδαμίτσας.

Μηλιώτης Κ.Ε., 1987, Νίκου Εγγονόπουλου. Νέα περί του θανάτου... Νεοελληνική Παιδεία, Αφιέρωμα στον Υπερρεαλισμό, τ. 8, σελ. 72-80.

Φιλοκύπρου Έ., 1996, Λόγια και ιστορίες από το χωριό των ποδηλάτων. Αφηγηματικά σχήματα στις δυο πρώτες συλλογές του Νίκου Εγγονόπουλου, Αθήνα, Δίαυλος.

 

Αφιερώματα περιοδικών

Περ. Χάρτης, τ. 25/26, 1988.

εφημ. Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 25-5-1997.

Περ. Διαβάζω, τ. 381, 1998.

Περ. Η λέξη, τ. 179, 2004.

Περ. Νέα Εστία, τ. 1804, Οκτώβριος 2007.

 

Ηλεκτρονικές διευθύνσεις

http://www.eggonopoulos.gr/