1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1748. Εκεί διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα από τη μητέρα του και στη συνέχεια φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή, ολοκλήρωσε τις σπουδές του και έμαθε ξένες γλώσσες. Σπούδασε ιατρική στο Μονπελιέ της Γαλλίας, όπου γνώρισε τις ιδέες των διαφωτιστών, μελέτησε αρχαία ελληνικά και λατινικά κείμενα. Από το 1788 μέχρι το τέλος της ζωής του (1833) έζησε στο Παρίσι.

Φτάνοντας στο Παρίσι τις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης και ζώντας από κοντά τα γεγονότα δέχτηκε την επίδραση των επαναστατικών ιδεών της εποχής, μετέφρασε σχετικά κείμενα, έγραψε πολλά, συνήθως ανώνυμα, φυλλάδια και λίβελους, και προσανατόλισε τις προσπάθειές του στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής παιδείας.

Όταν ξεσπά η διαμάχη για την επικράτηση της αρχαΐζουσας στην εκπαίδευση, ο Κοραής εκφράζει μέσα από τις στήλες του περιοδικού του Λόγιος Ερμής τις προσωπικές του θέσεις για το γλωσσικό ζήτημα. Από τις δύο γλωσσικές τάσεις της εποχής η θέση του Κοραή είναι πιο κοντά στους υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσας, συνδυάζοντας, ωστόσο, και την κλασική παιδεία: επιλέγει τη μέση οδό και διαμορφώνει σταδιακά τη γλωσσική του θεωρία για τον καθαρισμό και τη διόρθωση της καθομιλουμένης («καθαρεύουσα»).

Υπήρξε πολυγραφότατος. Μερικά από τα σπουδαιότερα βιβλία του είναι: Ορθόδοξος Διδασκαλία (1782), Σύνοψις της Ιεράς Ιστορίας και της κατηχήσεως (1783), Ιπποκράτους, περί ανέμων, υδάτων και τόπων (1800), Αδελφική Διδασκαλία (1798), Οι Χαρακτήρες του Θεοφράστου (1799), Σάλπισμα Πολεμιστήριον, Αλεξάνδρεια (1801),Λόγγου Ποιμενικά. Τα κατά Δάφνιν και Χλόην (1802), Περί Αμαρτημάτων και ποινών (1802), Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί εις τας παρούσας περιστάσεις (1805), Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι (1809), Μύθων Αισωπείων συναγωγή (1810), Ομήρου Ι/Ηλιάδα, ραψ. Α' (1811), Ομήρου Ι/Ηλιάδα, ραψ. Β' (1817), Ομήρου Ι/Ηλιάδα, ραψ. Γ' (1818), Ομήρου Ι/Ηλιάδα, ραψ. Δ' (1820), Αριστοτέλους πολιτικών τα σωζόμενα (1821), Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια (1822), Τι συμφέρει εις την απελευθερωμένην από τους Τούρκους Ελλάδα να πράξει εις τας παρούσας περιστάσεις διά να μην δουλωθεί εις Χριστιανούς Τουρκίζο-ντας (1830) κ.ά.

2. Η κριτική για το έργο του

«Ο Κοραής έχει πραγματικά και μεγάλα λογοτεχνικά χαρίσματα: [...]. Ο γλυκομίλητος κοραϊσμός είναι ο όρος που μεταχειρίσθηκε ο Παλαμάς για να χαρακτηρίσει τη γλώσσα του Κοραή. Μέσα στην άφθονη παραγωγή του, ξεχωρίζουν, για το λογοτεχνικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν, η αλληλογραφία του, ο περίφημος Παπατρέχας, και η αυτοβιογραφία του. Ωστόσο σκόπιμο είναι να σημειώσουμε ότι, σ' όλη την μακρά σταδιοδρομία του, ο Κοραής καλλιέργησε το λογοτεχνικό είδος του διαλόγου. [...] η διαλογική μορφή δηλώνει καλά την προσωπικότητα του Κοραή: θέληση δικαιοσύνης, αμεροληψίας, διδακτισμός.

[...] Η αλληλογραφία του είναι τεράστια: πάνω από 1.300 γράμματα είναι τα όσα σώθηκαν, που πρέπει να αποτελούν ελάχιστο μέρος απ' όσα έγραψε. [...] Χαρακτηριστικό του πάντα είναι η άμεση επαφή με τη ζωή: ό,τι γράφει ξεπηδάει μέσ' από τη ζωή και αποβλέπει στη ζωή. Μερικές περιγραφές του, ο τόνος του, όταν στέλνει τις εντυπώσεις του από το επαναστατημένο Παρίσι, έχουν τον χαρακτήρα καλής δημοσιογραφικής ανταπόκρισης. Άλλοτε θυμάται τους παλιούς παραμυθάδες προγόνους του: γράφει με κέφι, έχει τα προσόντα του αφηγητή, την ικανότητα να βλέπει, να μας κάνει να βλέπουμε, χρησιμοποιεί τεχνικά το απροσδόκητο, το γραφικό, παρεμβάλλει μέσα στον λόγο του, όταν το νομίζει σκόπιμο, μνήμες από τη λαϊκή σοφία, γνωμικούς στίχους, παροιμίες, ανέκδοτα.»

(Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας,
Ίκαρος, 1985, σελ. 211-212)

«Το όνομα του Κοραή έχει συνδεθεί ανά τα χρόνια με την ιδιότητα του σοφού και του επιστήμονα, μα όχι και με του αφηγητή ή του λογοτέχνη. [...] Κι ωστόσο, ο χαλκέντερος και πολύπλευρος αυτός Κοραής, λόγιος από μια χρονολογική σύμπτωση και χωρίς καν να το επιδιώξει, συμβαίνει να είναι, εκτός απ' τις άλλες του ιδιότητες, κι εκείνος που έδωσε το πρώτο νεοελληνικό αφήγημα.»

(Κ. Στεργιόπουλος, «Ο Κοραής αφηγητής»,
Διαβάζω, τεύχος 82, 1983, σελ. 49-51)

«Όταν αργότερα τα στρατεύματα του Ναπολέοντα αποβιβάζονται στα Επτάνησα, ενθουσιάζεται επειδή πιστεύει ότι αυτό το επεισόδιο συνιστά την αρχή της απελευθέρωσης όλων των Ελλήνων. [...] Η απογοήτευση με τον Ναπολέοντα δεν άργησε να αγγίξει και τον Κοραή, δίνοντας δίκιο σε όσους αμφέβαλλαν για την ανιδιοτελή δράση της γαλλικής πολιτικής. Δεν παύει να ελπίζει πάντως στους Γάλλους στους οποίους απευθύνει την ακαδημαϊκή του ανακοίνωση «Υπόμνημα για την κατάσταση του πολιτισμού στην Ελλάδα κατά το έτος 1803». Ο λόγος του αρχίζει με τη δήλωση: «Το υπόμνημα αυτό είναι μια επίσημη ανακοίνωση προς όλη τη φωτισμένη Ευρώπη σχετικά με τις προσπάθειές μας να φωτιστούμε και εμείς». Πριν διατυπώσει την έκκλησή του για βοήθεια, δίνει μια στοχαστική περιγραφή της εγκατάλειψης που μαστίζει την πατρίδα του, από τη μοιραία στιγμή που έπεσε η βυζαντινή αυτοκρατορία. Στις σελίδες του επανέρχονται οι λέξεις-κλειδιά του γαλλικού διαφωτισμού, όπως «φώτα», «δεισιδαιμονία», ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται η πρόθεσή του να αναλάβει τον ρόλο του εφ' όρου ζωής εγγυητή για λογαριασμό ολόκληρης της φωτισμένης Ευρώπης.»

(M. Vitti, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας,
Οδυσσέας, Αθήνα, 2003, σελ. 180-181)

3. Τα κείμενα

Ο Αδαμάντιος Κοραής, επηρεασμένος από τις ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, επιδιώκει να τις μεταλαμπαδεύσει, με τα κείμενά του και κυρίως τις επιστολές του, στο σκλαβωμένο τότε ελληνικό έθνος.

α. [Η κηδεία του Βολταίρον]

Διδακτικές επισημάνσεις

• Να επισημανθούν τα ιστορικά στοιχεία που περιέχει η επιστολή για την κηδεία του Βολταίρου και να αξιολογηθεί η ιστορική αξία τους.

• Να υπογραμμιστούν τα χωρία που δείχνουν την άποψη του Κοραή για τον Βολταίρο.

• Να σχολιαστεί η συγκίνηση του Κοραή στη θέα των βιβλίων του Βολταίρου.

• Να συζητηθεί η υπόθεση που κάνει ο Κοραής στις τελευταίες γραμμές: «πολλοί και από το γένος μου ήθελον είναι [...] την Ελλάδα!»

• Να επισημανθούν χαρακτηριστικά σημεία του κειμένου δηλωτικά της δομής του είδους (επιστολή) και του τρόπου γραφής του Κοραή (περιγραφική ικανότητα, φωτογραφική αναπαράσταση των γεγονότων, «δημοσιογραφική ανταπόκριση» κ.ά.).

Παράλληλο κείμενο

Ρέα Γαλανάκη, «Η ταφή του Ν. Καζαντζάκη»

«Όταν θα θυμάσαι την ημέρα της ταφής μου, να φέρνεις πάντα στο μυαλό σου την Ταφή του κόμητος Οργκάθ. Ο ζωγράφος του, το ξέρεις, έχει γεννηθεί κι αυτός σε τούτη δω τη γειτονιά.

Να σκέφτεσαι λοιπόν τον πίνακα ως εξής. Στο κάτω του ζωνάρι, εκείνο που αναφέρεται στα επίγεια, εκεί άφησε το παρατεταγμένο και μαυροντυμένο αρχοντολόι, θα μπορούσαν να είναι οι σύγχρονοί μας ευγενείς, και δεν εννοώ τους μισαλλόδοξους κρατούντες, μα εκείνους που με τίμησαν κι ήρθαν στο ξόδι μου. Αφαίρεσε τα χρυσοκόκκινα άμφια, την τιάρα που σκύβει πάνω από το κεφάλι του νεκρού ιππότη, και στη θέση τους βάλε τους σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας που κρατούσαν τα βιβλία μου. Εκείνοι να αποκαθηλώνουν τον κόμητα Οργκάθ με τη βοήθεια ενός πλήθους ανωνύμων, που προσκυνά και αποθέτει γύρω μου ανθοδέσμες τα χρυσάνθεμα. Ω, η ευωδιά τους, αυτήν ανάσανα στερνή από τη μητέρα Κρήτη.»

(Ρ. Γαλανάκη, Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων,
Καστανιώτης, Αθήνα, 2002, σελ. 281-282)

• Ποια κοινά στοιχεία διακρίνετε στις δύο περιγραφές; Σε ποιο δημιούργημα της ζωής δίνουν μεγαλύτερη σημασία οι συγγραφείς των κειμένων;

β. Αδελφική διδασκαλία

Διδακτικές επισημάνσεις

• Να εντοπισθούν οι απόψεις της Πατρικής Διδασκαλίας, τις οποίες ο Κοραής προσπαθεί να αντικρούσει με τα επιχειρήματά του.

• Να επισημανθούν, στην Αδελφική διδασκαλία, τα πατριωτικά συναισθήματα του Κοραή.

• Να εντοπιστούν (σε μια πιθανή συνδιδασκαλία των δύο κειμένων) και να σχολιασθούν τα πατριωτικά συναισθήματα του Κοραή στα δύο κείμενα που ανθολογούνται στα Κ.Ν.Λ.

• Να προσδιορισθούν οι ιδέες του Διαφωτισμού που περιέχονται στα δύο κείμενα του Κοραή.

• Να επισημανθούν τα χαρακτηριστικά της γραφής του Κοραή και των λογοτεχνικών μέσων που χρησιμοποιεί.

• Να γίνει αναφορά στη γλώσσα του Κοραή και να σχολιασθεί η συμμετοχή του στο γλωσσικό ζήτημα.

Παράλληλο κείμενο

Πατρική διδασκαλία (απόσπασμα)

«Εδώ όμως πάλι αγαπητοί χριστιανοί πρέπει να ιδώμεν και να θαυμάσουμεν την άπειρον του θεού προς ημάς αγάπην. Ιδέτε λαμπρότατα τι οικονόμησεν ο άπειρος και εν ελέει και πάνσοφος ημών κύριος για να φυλάξη αλώβητον την αγία και ορθόδοξον πίστη ημών και να σώση τους πάντας. Ήγειρεν εκ του μηδενός την ισχυράν αυτή βασιλεία των οθωμανών αντί της των βυζαντινών ημών βασιλείας, η οποία είχεν αρχίσει να χωλαίνει εις τα της ορθοδόξου πίστεως φρονήματα. Ο θεός ύψωσε την βασιλεία αυτήν των Οθωμανών περισσότερο από κάθε άλλη, διά να αποδείξη αναμφιβόλως ότι θείω εγένετο βουλεύματι. Ο διάβολος εμεθοδεύθη εις τον τρέχοντα αιώνα μιαν άλλην πονηρίαν και απάτην ξεχωριστήν, δηλαδή το νυν θρυλούμενον σύστημα της ελευθερίας, [...] δέλεαρ του διαβόλου και φαρμάκι ολέθριον, δια να κατακρημνίση τους λαούς εις την απώλειαν και την ακαταστασίαν. [...] Αδελφοί μη πλανηθήτε, κλείστε τα αυτιά σας και μη δώσετε καμμίαν ακρόασιν εις ταύτας τας νεοφανείς ελπίδας της ελευθερίας, [...] φυλάξατε στερεάν την πατροπαράδοτόν σας πίστιν και ως οπαδοί του Ιησού Χριστού, απαρασάλευτον την υποταγήν εις την πολιτικήν διοίκησιν.»

(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΑ', σελ. 449)

• Σε ποιο απόσπασμα της Αδελφικής διδασκαλίας βρίσκεται η απάντηση στο παραπάνω χωρίο της Πατρικής Διδασκαλίας;

• Εκτός από την απάντηση στην Πατρική Διδασκαλία, ποιο άλλο θέμα, σχετικό με τον αγώνα για την ελευθερία, θίγει ο Κοραής;

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

Δασκαλάκης Α. Β., Ο Αδαμάντιος Κοραής και η ελευθερία των Ελλήνων, Αθήνα, 1979.

Δασκαλάκης Α. Β., Κοραής και Κοδρικάς. Η μεγάλη φιλολογική διαμάχη των Ελλήνων, 18151821, Αθήνα, 1966.

Δημαράς Κ. Θ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα, 1975.

Δημαράς Κ. Θ., Ο Κοραής και η εποχή του, Αετός, Αθήνα, 1953.

Δημαράς Κ. Θ., Αδαμαντίου Κοραή. Προλεγόμενα στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και η Αυτοβιογραφία του, τ. 1, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1984.

Μουλλάς Π., «Ο Κοραής και ο αυτοσχέδιος κριτικός στοχασμός του», Μολυβδο-κονδυλοπελεκητής, τεύχος 3, 1991, σελ. 125-137.

Φραγκίσκος Ε. Ν. (επιμ.), Αδαμαντίου Κοραή. Προλεγόμενα στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, τ. 2, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1988.

Vitti M., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα, 2003.

Αφιερώματα

Διαβάζω, «Αδαμάντιος Κοραής», τεύχος 82, 30.11.1983.

Νέα Εστία, «Αδαμάντιος Κοραής, 1748-1833», τεύχος 114, Χριστούγεννα 1983.

Αδαμάντιος Κοραής
στο βιβλιοnet
στη Βικιπαίδεια
στις Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
στον Ελληνικό Πολιτισμό