Α' τάξη, 3η ενότητα, Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων

βιογραφία Ξενοφῶν, Απομνημονεύματα 2.7.6 (ελεύθερη διασκευή)



Μάζεμα ελιάς. Αμφορέας του Ζωγράφου του Αντιμένη, περ. 510 π.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο


 


Διδακτικές ώρες: 4

 

Διδακτικοί στόχοι

1. Να γνωρίσουν τις βασικές ασχολίες και τα επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων και να τα συγκρίνουν με τα σημερινά επαγγέλματα.

2. Να μάθουν να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τόνους και τα πνεύματα.

3. Να μάθουν ότι η χρήση των τόνων επιβλήθηκε μετά την εμφάνιση του ελληνικού αλφαβήτου και καθιερώθηκε με την αλλαγή στην προφορά των φθόγγων.

 

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 20 σχ. βιβλίου)

- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 21 αξιοποιούνται από τον/τη διδάσκοντα/διδάσκουσα μερικώς με την επισήμανση συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε και στη ν.ε. γλώσσα.

- Οι μαθητές/τριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τις ερωτήσεις της σελ. 21.

- Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονα το υποκείμενο «Αθηναĩοι» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αθηναίων).

 

1. Ετυμολογικά.

- Κατά τη διδασκαλία της ετυμολογίας αφετηρία αποτελεί η ν.ε. γλώσσα.

- Οι μαθητές/τριες διερευνούν πώς δημιουργούνται οι λέξεις και δίνονται γενικές πληροφορίες για την παραγωγή και τη σύνθεση, χωρίς λεπτομέρειες.

- Οι μαθητές/τριες διαπιστώνουν τη διαφορά των πρωτότυπων λέξεων από τις σύνθετες με παραδείγματα από το κείμενο.

 

2. Γραμματική.

Τόνοι και πνεύματα.

- Αναλυτική διδασκαλία των τόνων και των πέντε βασικών κανόνων τονισμού σε αντιδιαστολή με τη ν.ε. γλώσσα.

- Γίνεται σύντομη αναφορά στην οξεία, τη βαρεία και την περισπωμένη, για ποιο λόγο ονομάζονται έτσι κ.λπ.

- Εξηγείται η χρήση των πνευμάτων και ο λειτουργικός ρόλος της δασείας στη σύνθεση λέξεων με παραδείγματα και από τη ν.ε. γλώσσα.

Τα παρεπόμενα των πτωτικών (των ρημάτων δίνονται σε άλλη ενότητα).

- Γίνεται σύντομη παρουσίαση των μερών του λόγου και των παρεπομένων των πτωτικών σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη δοτική και στις επιβιώσεις της στη ν.ε. γλώσσα..

- Αξιοποιείται ο πίνακας με τις στερεότυπες εκφράσεις της σελίδας 25.

- Για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. Πύλη για την ελληνική γλώσσα.

 

Ασκήσεις

Σελ. 21: 1, 2

Σελ. 23: 1-3

Σελ. 27: 1, 3, 4

 

 


 

χαλκουργείο

Στο αρχαϊκό χαλκουργείο που απεικονίζεται σε αυτό το αγγείο διακρίνεται αριστερά ο φούρνος τήξεως μετάλλου και δεξιά ένας τεχνίτης που συναρμολογεί τα μέλη ενός χάλκινου αγάλματος.
(480 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου)

 

εμπορική συναλλαγή

Παράσταση εμπορικής συναλλαγής. Δύο νέοι ζυγίζουν σε μεγάλο ζυγό εμπορεύματα χρησιμοποιώντας όχι σταθμά αλλά ισοβαρή εμπορεύματα.
(6ος αι. π.Χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).

 

 

Εισαγωγικό σημείωμα

Μια εξέχουσα πόλη, όπως η Αθήνα του 5ου αι. π.Χ., ήταν εύλογο να παρουσιάζει αυξημένες ανάγκες για προϊόντα και υπηρεσίες. Τις ανάγκες αυτές κάλυπταν ποικίλες κατηγορίες επαγγελματιών, από τους οποίους άλλοι ήταν ελεύθεροι πολίτες και άλλοι μέτοικοι ή και δούλοι.

εικ. Εργασία και επαγγέλματα στην αρχαία Αθήνα

 

ζωγραφική

 

 

 

Το κείμενο

 

Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι, ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, τοῦτ’ αὐτὸ δ’ ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ἔτρεφε, ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο, Μεγαρέων δ’ οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο.

 

 

Πατήστε τις μικρογραφίες για μεγαλύτερο μέγεθος

 

λιθοξόος
λιθοξόος

βαφέας
βαφέας

βαφέας
βαφέας

ψαράς
ψαράς

ψαραγορά
ψαροπώλης

σιτηρά
καλλιέργεια σιτηρών

εμπορική συναλλαγή
εμπορική συναλλαγή

ζύγισμα σίλφιου
ζύγισμα σίλφιου

γνέσιμο
γνέσιμο

γνέσιμο
γνέσιμο

αργαλειός
αργαλειός

μάζεμα ελιάς
μάζεμα ελιάς

κρεοπώλης
κρεοπώλης

μεταλλουργός
μεταλλουργός

μεταλλουργός
μεταλλουργός

αγγειοπλάστης
αγγειοπλάστης

υδριαφόρες
υδριαφόρες

κουρέας
κουρέας

κουρέας
κουρέας

βοσκός
βοσκός

ξυλουργός
ξυλουργός

ιατρός
ιατρός

υποδηματοποιός
υποδηματοποιός

σανδαλοποιός
σανδαλοποιός

γεωργοί
γεωργοί

Κυνηγός
κυνηγός

Αρωματοπώλης
αρωματοπώλης

Μεταλλωρύχοι
μεταλλωρύχοι

Ερμηνευτικά σχόλια

 

πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι: Μόλις ένας νεαρός Αθηναίος ολοκλήρωνε τη βασική εκπαίδευση που περιγράψαμε στην προηγούμενη Ενότητα, μπορούσε να ακολουθήσει –ιδιαίτερα από τον 5ο αι. π.Χ.– ανώτερες σπουδές κοντά στους φιλοσόφους και τους σοφιστές. Αυτό βέβαια ίσχυε, κυρίως, για τα αγόρια των εύπορων οικογενειών. Τα υπόλοιπα στρέφονταν στον βιοπορισμό ακολουθώντας, συνήθως, τα επαγγέλματα των γονέων τους.

 

ναύκληρος: Χάρη στη γεωγραφική θέση της πόλης τους και λόγω της αδυναμίας της αττικής γης να συντηρήσει αποκλειστικά με τη γεωργία τους κατοίκους της, οι Αθηναίοι στράφηκαν γρήγορα στο εμπόριο, κυρίως στο θαλάσσιο. Πλοιοκτήτες και κυβερνήτες των εμπορικών πλοίων ήταν οι ναύκληροι· με εισαγωγές και εξαγωγές ασχολούνταν οι ἔμποροι, ενώ με το λιανικό εμπόριο οι κάπηλοι. Υπηρεσίες αλλαγής ξένων νομισμάτων στο τοπικό νόμισμα παρείχαν οι ἀργυραμοιβοί.

εικ. Η οικονομία στην Αθήνα και τη Σπάρτη (Φωτόδεντρο)

 

Ερωτήσεις

1. Να αναφέρετε στηριζόμενοι στο κείμενο επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων.

2. Σε ποια επαγγελματική δραστηριότητα διακρίθηκαν οι Αθηναίοι εξαιτίας της αδυναμίας της γης τους να τους συντηρήσει; Ποια επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο σχετίζονται με αυτή τη δραστηριότητα;

εικ. Επαγγέλματα της αρχαιότητας και σύγχρονα επαγγέλματα (Φωτόδεντρο)

 

 


 

• Για τον Ξενοφώντα ΙΑΕΓ wikipaideia εικ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση: Πλάτωνας, βιογραφία

• Για τον Τισσαφέρνη μπορείς να διαβάσεις από τη Βικιπαίδεια από το Ακαδημαϊκό λεξικό

• Για τον Φαρνάβαζο μπορείς να διαβάσεις από τη Βικιπαίδεια, από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού

• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση, για σύνθετη αναζήτηση

• Bασικό λεξικό της αρχαίας

• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott

• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο

• Κατάλογος ανωμάλων ρημάτων

 

Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του

Ο Ξενοφών γεννήθηκε γύρω στο 430 π.Χ. Ήταν γιος του Γρύλλου και καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Πιθανότατα υπηρέτησε στο αθηναϊκό ιππικό και συνδέθηκε με τον Σωκράτη, χωρίς ωστόσο να ενταχθεί στον κύκλο των μαθητών του. Δέχτηκε να λάβει μέρος στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδερφού του Αρταξέρξη. Κατά τη μάχη στα Κούναξα –στις όχθες του ποταμού Ευφράτη, κοντά στη σημερινή Βαγδάτη– το 401 π.Χ. το στράτευμα του Κύρου με τη βοήθεια των Ελλήνων μισθοφόρων νίκησε, ωστόσο ο ίδιος ο Κύρος έχασε τη ζωή του. Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα βρέθηκε σε δυσμενή θέση, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία των αρχηγών του από τον Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη. Τότε ο Ξενοφών ανέλαβε ως αρχηγός του να το οδηγήσει πίσω στην Ελλάδα. Πέρασαν από τη Μεσοποταμία και την Αρμενία στη Μαύρη Θάλασσα, στο Βυζάντιο και μετά στη Θράκη, όπου ο Ξενοφών παρέμεινε παρακολουθώντας τις επιχειρήσεις των Σπαρτιατών, οι οποίοι με επικεφαλής τον Θίβρωνα διεξήγαν πόλεμο εναντίον του Τισσαφέρνη στο πλευρό των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας το 399 π.Χ. Ο Ξενοφών προσχώρησε στον σπαρτιατικό στρατό, αλλά για την περίοδο εκείνη δεν έχουν διασωθεί πολλά στοιχεία σχετικά με τη δράση του και τη στάση του απέναντι στον Θίβρωνα. Μετά την ανάκληση του Θίβρωνα από τους Σπαρτιάτες, ανέλαβε δράση ο Δερκυλίδας και στη συνέχεια ο Αγησίλαος, για τον οποίο ο Ξενοφών έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση. Η νικηφόρος πορεία του Αγησιλάου διακόπηκε το 394 π.Χ., όταν έλαβε διαταγή από τη Σπάρτη να επιστρέψει με τον στρατό του στην Ελλάδα.

Το 394 π.Χ. στη μάχη της Κορώνειας βρέθηκαν αντιμέτωποι οι Αθηναίοι (και οι σύμμαχοί τους Βοιωτοί, Αργείοι και Κορίνθιοι) με τους Σπαρτιάτες, των οποίων επικεφαλής ήταν ο Αγησίλαος. Ο Ξενοφών, που ακολουθούσε τον στρατό του Αγησιλάου, κατηγορήθηκε για τις σχέσεις του με τη Σπάρτη και εξορίστηκε από την Αθήνα. Εγκαταστάθηκε τότε στον Σκιλλούντα της Ηλείας και έγινε πρόξενος των Σπαρτιατών στην Ολυμπία.

Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. κατέφυγε στην Κόρινθο και για κάποια περίοδο συμφιλιώθηκε με την Αθήνα. Εξάλλου, δύο έργα του, ο Ιππαρχικός και ο Οικονομικός, προϋποθέτουν εξοικείωση με τον αθηναϊκό τρόπο ζωής. Ο γιος του σκοτώθηκε το 362 π.Χ. στη Μαντίνεια πολεμώντας στο πλευρό των Αθηναίων ιππέων.

Ο θάνατος του Ξενοφώντα τοποθετείται μετά το 355 π.Χ. Τα πιο γνωστά έργα του είναι η Κύρου Ανάβασις και τα Ελληνικά, όπου στην ουσία συνεχίζει το έργο του Θουκυδίδη έως τη μάχη της Μαντίνειας. Εκτός από ιστορικά έργα συνέγραψε και πολλά φιλοσοφικά και τεχνικά (τέχναι, πραγματείες), στα οποία περιέχονται συμβουλές και πρακτικές οδηγίες για διάφορες δραστηριότητες (π.χ. Κυνηγετικός, Πόροι).

 

 



Το αρχαίο κείμενο, λεξιλογικές επισημάνσεις και απόδοση νοήματος (Μετάφραση)


  • Ερωτήσεις κατανόησης τύπου: σύρε κι άσε doc
  • Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου: σωστού λάθους εικ
  • Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου doc
  • Κατέβασε τη μετάφραση doc
  • Άσκηση για τη μετάφραση τύπου: σύρε κι άσε
  • Άσκηση αντιστοίχισης με τα επαγγέλματα στην αρχαία Αθήνα τύπου: σύρε κι άσε
  • Δες το σχεδιάγραμμα της ενότητας
  • Κατέβασε φύλλο εργασίας της Γεωργίας Μουντράκη doc

Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ


μ  Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες,

μ  Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν

μ  Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος.

μ  Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ἔτρεφε,

μ  Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε,

μ  Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο,

μ  Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον,


 



Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου doc

 

O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, 
πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι, 
ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: 
Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν 
ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, 
τοῦτ’ αὐτὸ δ’ ἐποίουν 
Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. 
Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ἔτρεφε, 
ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. 
Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, 
Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο, 
Μεγαρέων δ’ οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. 
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, 
οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, 
καὶ πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο. 

 

 


 

ΘεωρίαΠαραγωγή και Σύνθεση

 

Στο Β′ μέρος κάθε Ενότητας θα παρουσιάζονται οι τρόποι με τους οποίους σχηματίζονται οι λέξεις στην Αρχαία Ελληνική. Η διερεύνηση της προέλευσης και του σχηματισμού των λέξεων λέγεται ετυμολογία [1]. Σκοπό έχει να βοηθήσει στην πληρέστερη κατανόηση των λέξεων της ελληνικής γλώσσας.

 

Μερικές λέξεις δημιουργούνται από μία άλλη λέξη:

 

τρέφω κέραμος
α α
τροφή κεραμεύς

 

Μερικές άλλες λέξεις προέρχονται από την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων:

 

ναύ - κληρος   σκυτο - τόμος
ναῦς+κλῆρος   σκῦτος+τόμος
      (=δέρμα)  

 

Οι διαδικασίες αυτές σχηματισμού νέων λέξεων είναι αντίστοιχα η παραγωγή, την οποία θα μελετήσετε σε αυτή την τάξη, και η σύνθεση, με την οποία θα ασχοληθείτε εκτενώς στην επόμενη τάξη.

 

σχηματισμός λέξεων

 

Παράγωγες λέξεις

 

Η λέξη από την οποία σχηματίζεται μια άλλη λέξη λέγεται πρωτότυπη. Η λέξη που παράγεται από μια πρωτότυπη λέξη λέγεται παράγωγη.

Οι παράγωγες λέξεις σχηματίζονται από τις πρωτότυπες με την προσθήκη παραγωγικών καταλήξεων:

 

πρωτότυπη λέξη παράγωγη λέξη
θέμα + κατάληξη θέμα + κατάληξη
σπουδ-ή σπουδ-άζω
ἐπιτηδεύ-ω ἐπιτήδευ-μα

 

Tο αρχικό θέμα από το οποίο προέρχονται οι λέξεις, συχνά με μετασχηματισμούς, λέγεται ρίζα. Παρακάτω δίνονται ορισμένες λέξεις που παράγονται από τη ρίζα γραφ-. Έχουν όλες το ίδιο θέμα;

 

  γραφ-  
δ
γραφ-εύς γραπ-τός γραμ-μή

 

 

Η λέξη που δεν παράγεται από άλλη, αλλά σχηματίζεται απευθείας από κάποια ρίζα με την προσθήκη μιας κατάληξης λέγεται ριζική λέξη.

Μια ομάδα λέξεων (απλών ή σύνθετων) που προέρχονται από την ίδια ρίζα λέγονται ομόρριζες.

 

Σύνθετες λέξεις

 

Οι λέξεις λίθος + ξέω (= ξύνω) δημιουργούν τη λέξη λιθοξόος. Μια λέξη που σχηματίζεται από δύο άλλες ονομάζεται σύνθετη λέξη. Οι λέξεις που τη σχηματίζουν αποτελούν τα συνθετικά μέρη της.

 

συνθετικά μέρη σύνθετη λέξη
α′ συνθετικό + β′ συνθετικό
λίθος + ξέω λιθοξόος
διά + τρέφομαι διατρέφομαι
ἐκ + μανθάνω ἐκμανθάνω

 

Κάθε λέξη που δεν είναι σύνθετη είναι απλή.

 

 

ασκήσειςασκήσεις

 

  1. Να κατατάξετε τις λέξεις που ακολουθούν σε απλές και σύνθετες
  2. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτότυπες λέξεις της στήλης Α′ με τις παράγωγές τους στη στήλη B′
  3. Να αντιστοιχίσετε τις νεοελληνικές λέξεις της Α′ στήλης με τις αρχαίες ελληνικές της B′ στήλης με τις οποίες παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια

 



 

θεωρίαΗ γραμματική και το συντακτικό της ενότητας:

 

1. Tόνοι και πνεύματα
2. Μέρη του λόγου
3. Τα παρεπόμενα των πτωτικών

θεωρία σχολικού βιβλίου

 

1. Tόνοι και πνεύματα εικ. εικ.

 

Η Αρχαία Ελληνική αρχικά γραφόταν χωρίς τόνους και πνεύματα, καθώς οι φυσικοί ομιλητές της δε χρειάζονταν ιδιαίτερα σημεία για να προφέρουν σωστά τις λέξεις, γιατί ακούγονταν μόνο στην προφορά. Μετά όμως από την επέκταση του Ελληνισμού με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ελληνική γλώσσα υπέστη μεταβολές εξαιτίας της επαφής της με άλλες γλώσσες. Γι’ αυτό παρουσιάστηκε η ανάγκη να αναπτυχθούν τρόποι και κανόνες που θα βοηθούσαν στη σωστή εκμάθηση της Ελληνικής από τους ξένους. Μεταξύ αυτών ήταν και η επινόηση των τόνων και των πνευμάτων.

 

Τόνοι

 

Σε κάθε λέξη, επάνω στο φωνήεν ή στη δίφθογγο της συλλαβής που τονίζεται, σημειώνουμε έναν ορισμένο τόνο. Οι τόνοι είναι: η οξεία (ˊ), η βαρεία (ˋ) και η περισπωμένη ( ~ ).

 

• Η οξεία σημειώνεται πάνω από το φωνήεν της συλλαβής που προφέρεται σε υψηλότερο τόνο.
• Η βαρεία τονίζει μόνο τη λήγουσα, που προφέρεται σε χαμηλότερο τόνο, όταν δεν ακολουθεί σημείο στίξης.
• Η περισπωμένη [ή οξυβαρεία ( ^ )] σημειώνεται μόνο σε μακρές συλλαβές, όταν ο ομιλητής πρέπει να ανεβάσει και αμέσως μετά να κατεβάσει τον τόνο της φωνής του κατά την προφορά του ίδιου φωνήεντος. Έτσι, η λέξη «βῆμα» προφερόταν στην α.ε. «μπέὲμα».

 

Πνεύματα

 

Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο ή από το σύμφωνο ῥ- παίρνει πάνω σε αυτό ένα πνεύμα. Τα πνεύματα είναι: η ψιλή (᾿) και η δασεία (῾).

• Οι περισσότερες λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο παίρνουν ψιλή.
• Η δασεία δηλωνόταν αρχικά με το γράμμα «Η» και προφερόταν σαν ένα αχνό «χ», περίπου όπως ο αγγλικός φθόγγος «h» (π.χ. στη λέξη «history»). Έτσι, όταν σε μια αρχαία επιγραφή διαβάζουμε «ΗΕΛΛΑΣ», μεταγράφουμε «Ἑλλάς».
• Στη Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής θα βρείτε τον κατάλογο με τις δασυνόμενες λέξεις. κατάλογος Εύκολα μπορείτε να θυμάστε ότι δασύνονται πάντα το υ και το ρ, όταν βρίσκονται στην αρχή μιας λέξης, π.χ. ὕδωρ, ῥοή.

 

Οι πέντε βασικοί κανόνες τονισμού: εικ.

• Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα, π.χ. ἀνθρώπου.
• Μια μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία, αν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, π.χ. μνήμη.
• Μια μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη, αν η λήγουσα είναι βραχύχρονη, π.χ. μῆλον, οἶκος.
• Η προπαραλήγουσα παίρνει πάντοτε οξεία, ποτέ περισπωμένη, π.χ. τομον
• Μια βραχύχρονη συλλαβή παίρνει πάντοτε οξεία, ποτέ περισπωμένη, π.χ. τόμος.

 

2. Μέρη του λόγου

 

Στην α.ε., όπως και στη ν.ε, υπάρχουν δέκα κατηγορίες λέξεων, τα μέρη του λόγου.

 

μέρη του λόγου

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε όλα τα μέρη του λόγου (εκτός από επιφωνήματα):
άρθρο ουσιαστικό επίθετο αντωνυμία ρήμα μετοχή επίρρημα πρόθεση σύνδεσμος
οἱ πόλεις πολλά ἑτέρας ἐσπούδαζε κατοικοῦντες ὡς ἐν καί

 

Από τα μέρη του λόγου το άρθρο, το όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο), η αντωνυμία και η μετοχή σχηματίζουν πτώσεις, γι’ αυτό και ονομάζονται πτωτικά.

 

3. Τα παρεπόμενα των πτωτικών

 

Τα παρεπόμενα (ή συνακόλουθα) των πτωτικών στην α.ε. είναι τα εξής:

α. Οι γνωστές από τη ν.ε. πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλητική). Στην α.ε. υπήρχε άλλη μία πτώση, η δοτική, η οποία σήμερα χρησιμοποιείται μόνο σε κάποιες στερεότυπες εκφράσεις, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Η λέξη «δοτική» προέρχεται από το ρήμα «δίδωμι» (= δίνω) και δηλώνει αυτόν στον οποίο δίνεται κάτι, π.χ. δίδωμι τῷ φίλῳ δῶρα (= δίνω στον φίλο δώρα).

 

Στο κείμενο της Ενότητας απαντούν οι ακόλουθες λέξεις σε δοτική πτώση:
τῷ βίῳ, ἑαυτῷ, τοῖς οἰκείοις, τῇ πόλει.

 

Για να αποδώσουμε τη δοτική στη ν. ε., χρησιμοποιούμε κυρίως φράσεις με τις προθέσεις με, σε (στον, στην, στο), για ή απλή αιτιατική πτώση.

 

Στη ν.ε. σώζονται στερεότυπες φράσεις με δοτική. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω προτάσεων;

Διέπραξε το έγκλημα εν ψυχρώ!
Του έτυχαν αναποδιές, εντούτοις (ἐν τούτοις) δεν έχασε το κέφι του.
Έχεις εν μέρει δίκιο.
Εν τέλει (ἐν τέλει) αποφάσισε να έρθει στην εκδρομή.
Εν συνεχεία θα μιλήσουμε για τις συνέπειες του σεισμού.
Κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία ναυάρχου.
Εν πάση περιπτώσει, θα έρθω μαζί σου.
Τον απέφευγαν λόγω του χαρακτήρα του.
Δόξα τω Θεώ, φτάσαμε στην ώρα μας.
Συν Θεώ θα κερδίσουμε στον αυριανό δύσκολο αγώνα.

 

Από τις πτώσεις της α.ε. η ονομαστική και η κλητική χαρακτηρίζονται ορθές και οι υπόλοιπες πλάγιες.

 

β. Τα γνωστά από τη ν.ε. γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο).

 

γ. Οι αριθμοί στην α.ε. είναι τρεις: ο ενικός, ο πληθυντικός και ο δυϊκός (που δεν υπάρχει στη ν.ε.)· ο τελευταίος φανερώνει ότι γίνεται λόγος για δύο πρόσωπα, ζώα ή πράγματα, π.χ. (εν.) ὁ ἄνθρωπος - (πληθ.) οἱ ἄνθρωποι - (δυϊκός) τὼ ἀνθρώπω (= οι δύο άνθρωποι).

 

δ. Οι κλίσεις στην α.ε. είναι τρεις: η πρώτη, η δεύτερη και η τρίτη, π.χ. ἡ τράπεζα (ουσ. α′ κλίσης), ὁ ἄνθρωπος (ουσ. β′ κλίσης), ἡ πόλις (ουσ. γ′ κλίσης), ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν (επίθ. β′ κλίσης), ὁ/ἡ εὐγνώμων, τὸ εὔγνωμον (επίθ. γ′ κλίσης).
παρεπόμενα των πτωτικών

 

πτωτικά

 

 

ασκήσειςΑσκήσεις

 

Σχολικού βιβλίου

  1. Να τονίσετε τις ακόλουθες λέξεις, δικαιολογώντας την επιλογή σας:
  2. Να συνδυάσετε τις φράσεις της στήλης Α΄ με τις κατάλληλες της στήλης Β΄, ώστε να σχηματιστούν νοηματικώς αποδεκτές προτάσεις:
  3. Να γράψετε (με τη βοήθεια λεξικού) προτάσεις στη ν.ε. χρησιμοποιώντας τις παρακάτω λόγιες φράσεις: εν κινήσει, εν δράσει, εν ανάγκη, εν προκειμένω, ενόψει, επ’ αυτοφώρω, εν καιρώ, εν λευκώ.
  4. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α′ με τις κατάλληλες λέξεις της στήλης Β′, ώστε να σχηματιστούν λόγιες φράσεις που χρησιμοποιούνται στη ν.ε.
  5. Αφού παρατηρήσετε την εικόνα, να επιλέξετε την κατάλληλη συνοδευτική φράση:

 

1. Γλύπται ἀγάλματα σμιλεύουσι.

2. Κεραμεῖς κρατῆρας (= αγγεία για κρασί) ἐκ πηλοῦ πλάττουσιν.

3. Χαλκεῖς ξίφη σιδηρᾶ ποιοῦσιν.

 

χυτηρίου
Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστόνης

 

Πρόσθετες ασκήσεις

  1. Άσκηση τονισμού * doc
  2. Τονίστε και δικαιολογήστε: 1η δεκάδα ** doc
  3. Τονίστε και δικαιολογήστε: 2η δεκάδα ** doc
  4. Τονίστε και δικαιολογήστε: 3η δεκάδα *** doc
  5. Τονίστε και δικαιολογήστε: 4η δεκάδα *** doc
  6. Τονίστε τις λέξεις © Νίκος Κετσετζόγλου doc

 

 



 

Πρώτο παράλληλο κείμενο

Α. Στους παρακάτω στίχους ο Αριστοφάνης περιγράφει διάφορους επαγγελματίες οι οποίοι ξυπνούν με το λάλημα του πετεινού, για να πάνε στις δουλειές τους.

 

Οὕτω δ’ ἴσχυέ τε καὶ μέγας ἦν τότε καὶ πολύς, ὥστ’ ἔτι καὶ νῦν
ὑπὸ τῆς ῥώμης τῆς τότ’ ἐκείνης, ὁπόταν μόνον ὄρθριον ᾄση,
ἀναπηδῶσιν πάντες ἐπ’ ἔργον, χαλκῆς, κεραμῆς, σκυλοδέψαι,
σκυτῆς, βαλανῆς, ἀλφιταμοιβοί, τορνευτολυρασπιδοπηγοί·
οἱ δὲ βαδίζουσ’ ὑποδησάμενοι νύκτωρ.

 

Αριστοφάνης, Όρνιθες

 

Μετάφραση

 

Και ήταν τότε (ο πετεινός) τόσο πανίσχυρος και μέγας και πολύς, ώστε, ακόμα και τώρα, από τη δύναμη του την τοτινή και μόνο που θα τραγουδήσει το πρωί αναπηδούν όλοι για δουλειά: χαλκιάδες, κανατάδες, ταμπάκηδες, παπουτσήδες, λουτράρηδες, αλευράδες, τορνευτολυρασπιδαρμοστάδες. Και άλλοι ποδένονται και περπατούν αξημέρωτα.

 

(μτφρ. Φ.Ι. Κακριδής)

 

Δεύτερο παράλληλο κείμενο

 

Β. Ο Πλούταρχος στο παρακάτω απόσπασμα από τη βιογραφία του Περικλή αναφέρει ότι ο Περικλής επιθυμούσε να μετέχει στα αγαθά της πόλης κάθε Αθηναίος.

 

Ὅπου γὰρ ὕλη μέν ἦν λίθος, χαλκός, ἐλέφας, χρυσός, ἔβενος, κυπάρισσος, αἱ δὲ ταύτην ἐκπονοῦσαι καὶ κατεργαζόμεναι τέχναι τέκτονες, πλάσται, χαλκοτύποι, λιθουργοί, βαφεῖς χρυσοῦ, μαλακτῆρες ἐλέφαντος, ζωγράφοι, ποικιλταί, τορευταί, πομποί δὲ τούτων καὶ κομιστῆρες ἔμποροι καὶ ναῦται καὶ κυβερνῆται κατὰ θάλατταν, οἱ δὲ κατὰ γῆν ἀμαξοπηγοὶ καὶ ζευγοτρόφοι καὶ ἡνίοχοι καὶ καλωστρόφοι καὶ λινουργοί καὶ σκυτοτόμοι καὶ ὁδοποιοί καὶ μεταλλεῖς, ἑκάστη δὲ τέχνη, καθάπερ στρατηγὸς ἴδιον στράτευμα, τὸν θητικὸν ὄχλον καὶ ἰδιώτην συντεταγμένον εἶχεν, ὄργανον καὶ σῶμα τῆς ὑπηρεσίας γινόμενον, εἰς πάσαν ὡς ἔπος εἰπεῖν ἡλικίαν καὶ φύσιν αἱ χρεῖαι διένεμον καὶ διέσπειρον τὴν εὐπορίαν.

 

Πλούταρχος, Περικλής 12.6

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Γλωσσικά σχόλια
ὅπου γὰρ ὕλη μὲν ἦν γιατί όπου το υλικό ήταν
ἐλέφας ελεφαντόδοντο
αἱ δὲ ταύτην ἐκπονοῦσαι καὶ κατεργαζόμεναι τέχναι και οι τεχνίτες που κατεργάζονταν και επεξεργάζονταν το υλικό
τέκτονες ξυλουργοί ή οικοδόμοι
πλάσται οι τεχνίτες που επεξεργάζονται (πλάθουν) τον πηλό ή το κερί
χαλκοτύποι χαλκιάδες, χαλκουργοί
λιθουργοί λιθοξόοι, μαρμαράδες
μαλακτῆρες ἐλέφαντος αυτοί που κατεργάζονται το ελεφαντόδοντο
ποικιλταί διακοσμητές
τορευταί τορνευτές, αυτοί που επεξεργάζονται ανάγλυφα έργα
πομποὶ δὲ τούτων καὶ κομιστῆρες εκείνοι οι οποίοι στέλνουν και προμηθεύουν, μεταφέρουν αυτά
κυβερνῆται κυβερνήτες πλοίων
ἁμαξοπηγοί αμαξοποιοί
ζευγοτρόφοι ζευγολάτες
καλωστρόφοι κατασκευαστές σκοινιών
σκυτοτόμοι βυρσοδέψες, τσαγκάρηδες
ἑκάστη δὲ τέχνη κάθε επάγγελμα
καθάπερ όπως ακριβώς
ἴδιον το δικό του
τὸν θητικὸν ὄχλον καὶ ἰδιώτην το πλήθος των μισθωτών και τους ανειδίκευτους
ὡς ἔπος εἰπεῖν για να το πω έτσι
αἱ χρεῖαι οι ανάγκες

 

Μετάφραση

Γιατί όπου το υλικό ήταν πέτρα, χαλκός, ελεφαντόδοντο, χρυσός, έβενος, κυπαρισσόξυλο, οι τεχνίτες που κατεργάζονταν και επεξεργάζονταν αυτά ήταν οικοδόμοι, πλάστες, χαλκουργοί, μαρμαράδες, χρυσοχόοι, τεχνίτες ελεφαντόδοντου, ζωγράφοι, διακοσμητές, τορνευτές. Εκείνοι πάλι που στέλνουν και προμηθεύουν αυτά ήταν έμποροι και ναύτες και ναύτες και καραβοκύρηδες για τα υλικά που έρχονταν μέσω της θάλασσας, ενώ για τα υλικά που έρχονταν μέσω ξηράς ήταν αμαξοποιοί και ζευγολάτες και αμαξάδες και σχοινοποιοί και λινουργοί και βυρσοδέψες και οδοποιοί και μεταλλουργοί· και κάθε επάγγελμα, όπως ο στρατηγός, είχε συγκεντρωμένο δικό του στρατό, το πλήθος των μισθωτών και τους ανειδίκευτους, που γινόταν το όργανο και το σώμα της υπηρεσίας· για πω έτσι, οι ανάγκες μοίραζαν και διαχώριζαν τον πλούτο σε κάθε ηλικία και φυσική κατάσταση.

 

 

Ερωτήσεις

 

1. Ποια επαγγέλματα αναφέρει ο Αριστοφάνης και ποια ο Πλούταρχος; Ποια από αυτά διατηρούνται έως τις μέρες μας;

 

2. Να εντοπίσετε ποια από τα επαγγέλματα που αναφέρονται στα παραπάνω αποσπάσματα απαντούν και στο κείμενο της Ενότητας.

 

τέκτονες = ξυλουργοί ή οικοδόμοι

πλάσται = οι τεχνίτες που επεξεργάζονται (πλάθουν) τον πηλό ή το κερί

χαλκοτύποι = χαλκιάδες, χαλκουργοί

λιθουργοί = λιθοξόοι, μαρμαράδες

μαλακτῆρες ἐλέφαντος = αυτοί που κατεργάζονται το ελεφαντόδοντο

ποικιλταί = διακοσμητές

τορευταί = τορνευτές, αυτοί που επεξεργάζονται ανάγλυφα έργα

πομποί δέ τούτων και κομιστῆρες = εκείνοι οι οποίοι στέλνουν και προμηθεύουν, μεταφέρουν αυτά

κυβερνῆται = κυβερνήτες πλοίων

ἀμαξοπηγοί = αμαξοποιοί

ζευγοτρόφοι = ζευγολάτες

καλωστρόφοι = κατασκευαστές σκοινιών

σκυτοτόμοι = βυρσοδέψες, τσαγκάρηδες

τὸν θητικὸν ὄχλον καὶ ἰδιώτην = το πλήθος των μισθωτών και τους ανειδίκευτους

 

 


 

γνωμικό

 

Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.

1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.

2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.

. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C

3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.

4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.

Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.