Από την σκοπιά του ιθαγενούς εμπειροτέχνη-ιδιώτη* Κριτικές διαπιστώσεις και πολιτική αξιολόγηση των περί Μουσικής Παιδείας
Εισήγηση του Βασίλη Βέτσου Ξάνθη 16 & 17 Μαρτίου 2007
I. Επισκόπηση της Μουσικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Ε . H ασυμβατότητα-δυσαρμονία των παραπάνω θεσμικών αιτημάτων (και) με την τρέχουσα δομή των εισαγωγικών εξετάσεων αλλά ως επί το πλείστον και με τα προγράμματα σπουδών των πάσης φύσεως τριτοβάθμιων Μουσικών Ιδρυμάτων.
II. Ανατολική - Δυτική Μουσική: Διχοτομία & Συναλληλία Η Ελλάδα ως κράτος και ως πολιτισμική ταυτότητα βρίσκεται στο γνωστό σταυροδρόμι τριών ηπείρων που (κατά εργαλειακή σύμβαση) συγκροτούσαν και συγκροτούν 3 τεμνόμενες πολιτισμικές μεγαλοομάδες. Εν τέλει, οι δύο απ' αυτές (διευρυμένη ανατολή και δύση) συναρθρώνουν τις συντριπτικά ισχυρότερες διαδραστικές σχέσεις. Σχέσεις δύναμης, ετεροβαρείς κατά περίπτωση, που παλαιότερα έκλιναν προς το μέρος της Ανατολής, ενώ τώρα κλίνουν προς το μέρος της Δύσης. III. Προφορικότητα & Λογιότητα Πρόκειται για τη συνύπαρξη και την άσκοπη (ενίοτε) σύγκρουση των δύο μορφών μουσικής πράξης που εδράζονται ιστορικά σε δύο τεμνόμενους αλλά διακριτούς τρόπους ζωής. Η προφορικότητα εντοπίζεται κυρίως στο χώρο αλληλεπίδρασης της αγροτικής κοινωνίας με τα λαϊκά αστικά στρώματα, όπου η έκφραση- και κατά συνέπεια η μουσική - είναι σχεδόν πάντα προφορική. Η λογιότητα σηματοδοτεί, ως επί το πλείστον, τις πρακτικές και τις αντιλήψεις των ανερχόμενων αστικών στρωμάτων για την πρόσληψη και διάδοση της μουσικής. Βασίζεται στο γραπτό κείμενο, εξηγεί την πράξη και συνήθως στοχεύει στην αρτιότητα της εκτέλεσης με στόχο την κοινωνική επιβράβευση. Οι δύο όροι συχνά συναντώνται ως λαϊκή και κλασική μουσική, η δεύτερη απαντάται και ως έντεχνη μουσική και κάπου εδώ έρχεται και το ζήτημα των Καλών Τεχνών ( Beaux Artes ) που συμπληρώνει τη διαδεδομένη άποψη περί ανωτερότητας της δεύτερης έναντι της πρώτης. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι η προσάρτηση της ελληνικής (προφορικής- παραδοσιακής ) μουσικής στον εκπαιδευτικό κορμό, μέσω του θεσμού των Μουσικών Σχολείων, επιφορτίζει τα τελευταία με το βαρύ έργο αναζήτησης γενικών αλλά και εξειδικευμένων κανόνων και στόχων διδασκαλίας. Ο κίνδυνος προσαρμογής και υπαγωγής της προφορικής μουσικής στο πλαίσιο της λόγιας μουσικής, όπως και αν αυτή εννοείται ή παρανοείται, καθώς και ο κίνδυνος μουμιοποίησης της προφορικότητας είναι ορατός.
IV. Οι ελληνικές περί μουσικής πολιτικές αναδιευθετήσεις
Οι συνήθεις εκπαιδευτικές πρακτικές Δυτικής Μουσικής στην Ελλάδα δεν μπορούν να ιδωθούν ξεκομμένες από τα προβλήματα αφομοίωσης που δημιουργήθηκαν με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις των τελευταίων 180 χρόνων. Έτσι η στρεβλή πρόσληψη της «Δυτικής» Μουσικής στον ελληνικό παιδαγωγικό τομέα, επιτείνεται μέσα σ' ένα πλαίσιο μιμητισμού απέχοντας παρασάγγας από την βιωμένη κεντροευρωπαϊκή μουσικοπαιδαγωγική παράδοση, με όλες τις αυτοαναιρέσεις και ασυνέχειες της (βλ. Dalcroze , Orff , Kodaly ), σ' ένα μεταβιομηχανικό σύστημα γενικευμένης εμπορευματοπoίησης. Σ' αυτό το επιβαρημένο πλαίσιο, στόχος των εκπαιδευτικών πρακτικών Δυτικής Μουσικής στην Ελλάδα είναι - ή θέλει να προσδιορίζεται - η διαρκής επιδίωξη μιας εξειδικευμένης εκπαίδευσης που να καταρτίζει ειδικούς - επαγγελματίες.
Παρόλα αυτά, και ενώ το ανατολικό τμήμα (κατά το μουσικό σύστημα), συγκεκριμένα, η λόγια-εκκλησιαστική, και η λαϊκή-κοσμική μουσική (δηλαδή οι ποικίλες εκφάνσεις του λαϊκού μουσικού μας πολιτισμού μέσα στον ιστορικό χρόνο) προκρίνει την προφορικότητα ως τη βασική προϋπόθεση μουσικής πράξης και θεωρίας, παγιώνονται οι αρτηριοσκληρωτικές πρακτικές στον τομέα της ωδειακής παιδείας , ενώ οι αγκυλώσεις και τα προβλήματά της, με νόμους πλέον (!) μετακυλίονται και στην λεγόμενη παραδοσιακή μουσική . Εν προκειμένω και παρά την φύση της, η λαϊκή και παραδοσιακή μουσική, είθισται στο πλαίσιο της θεσμικής διαχείρισης της, να αξιολογείται ως προς την επιτελεστική-διδακτική επάρκεια, πρωτίστως με κριτήρια λογιότητος, δηλαδή γραφής, ανάγνωσης, ανάλυσης και κατοχής-συσσώρευσης τίτλων σπουδών. Η προφορική μύηση κατ' εξακολούθησιν υποτιμάται, καθώς για τους κατ'αρχήν φυσικούς της φορείς (βλ. "εμπειροτέχνες ιδιώτες") προβλέπεται μια "ωριαία αντιμισθία". Ιδιαίτερα όταν τα πάλαι ποτέ νεωτερικά αγγλο/γαλλικά μουσικά-παιδαγωγικά συστήματα, έχουν αρχίσει προ δεκαετιών να αναθεωρούνται, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους τους από την θεωρία στην πράξη και από την εξειδίκευση στη διασύνδεση των γνωστικών πεδίων. Το παραπάνω συμφράζεται δημιουργώντας πρόσθετα ερωτηματικά συμβατότητας με τις «νεωτερικές» περί διαθεματικότητας επικλήσεις. Όμως είναι εξίσου απογοητευτικό το ότι σε μια χώρα με πλούσια ιστορία στη συνομιλία των επιστημών, των τεχνών, της φιλοσοφίας, των θρησκευτικών δογμάτων, των τριών Ιεραρχών, να "ανακαλύπτεται", αίφνης, μια μηχανιστική-διαχειριστική εκδοχή διαθεματικότητας ως πανάκεια. Η διχοτόμηση των εκπαιδευτικών ΠΕ16 στο πλαίσιο του ΥΠΕΠΘ, αποτέλεσμα των θεσμικώς αλληλοκαλυπτόμενων και εν πολλοίς συγκρουόμενων ταξινομήσεων της ελληνικής μουσικής εκπαίδευσης, έγινε και επισήμως τριχοτόμηση. Στο ίδιο -επιπροσθέτως βεβαρημένο- πλαίσιο, με επάλληλες ελλειμματικές προσεγγίσεις, επαναπροσδιορίσθηκε το περιεχόμενο των σπουδών και διευρύνθηκαν οι αντιθέσεις των επί μέρους κλάδων. Η επί πλέον αυτή τομή, οδήγησε (και) στην -προς όφελος τίνος;- περιθωριοποίηση των φυσικών προσώπων-φορέων του λαϊκού μουσικού μας πολιτισμού· ρύθμιση που σημάνθηκε «πανηγυρικά » στο περί ΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ νόμο, με τον έωλο όρο "εμπειροτέχνης ιδιώτης"! Το θεσμικό πλαίσιο της όλης Μουσικής Παιδείας(;) αποκαλύπτει δραματικά και με δυο λόγια, ότι: ο πολιτισμός, η παιδεία, η γλώσσα, η μουσική, η προφορικότητα, στο τέλος-τέλος η ίδια η μάνα μας, καλούνται να καθαρίζουν τις σκάλες. Μάλλον τίποτε δεν μοιάζει να διδάχθηκαν οι Έλληνες (και) από το βραζιλιάνικο παράδειγμα του Heitor Villa - Lobos ; Για να το πούμε ελληνικά: αν μπορούσε σήμερα να διαβεί ο Μάνος Χατζηδάκις τις σκάλες του Υπουργείου Παιδείας, τι χαρτιά θα του ζητούσαν άραγε; Εν κατακλείδι, σήμερα, εκατόν εξήντα τέσσερα χρόνια μετά την πολύπαθη Καποδιστριακή Δεκάρα, φαίνεται πως κανείς δεν είναι διατεθειμένος με ψυχραιμία, να πληρώσει με το σημερινό μουσικό - της επίσημης πολιτείας μας- νόμισμα;
V. Εβδομήντα δύο χρόνια πριν Κι όμως Εβδομήντα δύο χρόνια πριν, και κάμποσα έτη φωτός μπροστά, μας προειδοποιεί, μας αφυπνίζει ένας σπάνιος ανθός της Λεσβιακής 'Ανοιξης, με το φινετσάτο παριζιάνικο άρωμα του Βασιβουζούκου. Ζωγραφιστός σαν διαρκές απείκασμα, σαν μουσική στο αρχαίο αίτημα: "ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΑΝΗΡ". Από τον βαρύτιμο λόγο του Αντώνη Πρωτοπάτση:
[…Είναι αξιοπαρατήρητο πως τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι οι ίδιοι αρχίζουν να μην πολυπιστεύουν πια στο απόλυτο της μουσικής τους και κλίνουν συμπαθητικό αφτί προς τους μακρυνούς αντίλαλους, νοιώθουν αμέσως το νόμιμο κάθε τοπικής μουσικής και κατά βάθος το αμετάδοτό της. Και την ίδια αυτή στιγμή διαλέξαμε κι εμείς για να γενούμε κήρυκες της παγκόσμιας αξίας της ευρωπαϊκής κλίμακας και να τρέχουμε να ξετρυπώσουμε και το τελευταίο τραγουδάκι που κρύβεται ίσως ακόμα τρομαγμένο κάπου για να του φορέσουμε με το ζόρι φράγκικα. Να ένα γεγονός που περιέχει, νομίζω, πολλή και θλιβερή ειρωνία.
… Αλλά όλη μας η μόρφωση κι η σκέψη είναι σήμερα δεμένη, σκλαβωμένη, στο γραμμένο και τυπωμένο χαρτί. Για τους περισσοτέρους η μουσική δεν αξίζει τ' όνομα μουσική, παρά από την στιγμή που βρίσκεται στρωμένη στο χαρτί. Κι ούτε μας περνά πια από το νου, πως τα λαϊκά μας τραγούδια δεν είναι φιλολογία, δεν είναι στίχοι συνθεμένοι πάνω στο χαρτί, αλλά ζωντανή ποίηση, γεννημένη μαζί με τη μουσική της, συσσωματωμένη με τη μουσική της.Το τέχνασμα της γραφής χώρισε εκ των υστέρων στίχους και μουσική, μπαλσαμώνοντας τους στίχους, και πετώντας τη μουσική τους στ' άχρηστα ... ] Εξετάζει η Ελληνική Πολιτεία (κοινωνία) το ενδεχόμενο να αντιμετωπίσει επαρκώς (μέσω των οργανωμένων της δομών Παιδείας και Πολιτισμού) το τελευταίο ζήτημα που -σ' ένα όριο δεοντολογίας- απομονώθηκε; Ή μήπως προτιμά να παραμένει θεατής του πάντα επίκαιρου αγώνα «εσείς-εμείς» με το σύνολο των παικτών ενδεδυμένους στο προσποιητό ενδιαφέρον για μια μούσα που αγνοούν και ιεραρχικώς τοποθετούν τελευταία στην παιδεία (βλ. πρόσφατη επερώτηση στη Βουλή για τη λειτουργία των Μουσικών Σχολείων). Οι μέχρι τώρα αξιολογήσεις, ρυθμίσεις και προτεραιότητες της, παλιές και γνώριμες, όσο και πρόσφατες, μάλλον μια -στην καλύτερη περίπτωση- ενοχική στάση σκιαγραφούν, παρά μια στοιχειώδη ανταπόκριση στο αίτημα για εγρήγορση, που εγείρεται(;) με την αποδόμηση των ιδιαίτερων πολιτισμικών μορφωμάτων και τη μετακύλιση τους στη χοάνη μιας αδιαμφισβήτητης πολιτικής ορθότητας .
VI. « Σκέπαζε τα, σκέπαζε τα… » Αφού περί taboo ο λόγος, αξίζει να αναφερθεί κανείς, στο πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα (που ήρθε εσπευσμένα στο φώς της δημοσιότητος, και με προλογική αναφορά στον γράφοντα) των taboo -ράδων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (Π.Ι), ότι: Οι επί δεκαετία χρονίζουσες νομοθετικές ρυθμίσεις (βλ.ΥΠΠΟ) καθώς και οι πρόσφατες αναδιατάξεις στο χώρο της "Μουσικής Παιδείας"- κινούμενες ως επί το πλείστον σε παρόμοιο πλαίσιο- στα δύο (2) συνεργαζόμενα (πρός τι άραγε;) υπουργεία, καμιά εμπιστοσύνη μέχρι στιγμής δεν καταφέρνουν να εμπνεύσουν. Αξίζει, πέραν της απαραίτητης ανοιχτόμυαλης στην κατά τόπους και χρόνους περιήγηση των εκφάνσεων της μουσικής-πολιτισμικής ταυτότητας- οι όποιοι αρμόδιοι εθναμύντορες της Παιδαγωγικής Αλήθειας και της Διεπιστημονικότητας, να κάνουν μια βόλτα και στη γείτονα χώρα (Τουρκία) που μεταξύ τόσων (και τόσων συναρτώμενων άλλων) δεν απεμπόλησε τα όποια κληρονομικά της δικαιώματα ούτε (και) σ' αυτήν τη Ρωμαίικη Παράδοση. Να ακούσουν για τον Fisagor(a) και τον Aristoxen(o) , τον Ζαχαρία τον χανεντέ (17ος αιών.), τον σύγχρονο θρύλο της χώρας, τον μακαρίτη Γιώργο Μπατζανό . Όμως ακόμα και τότε, κάποιοι θα συνεχίσουν να επιθυμούν να μη λειτουργήσει η αληθινή μουσική επ' ωφελεία της (εθνικής) αλήθειας και προς αποκάλυψη της πριμοδοτούμενης ανεπάρκειας - διαχειρισιμότητας των «μουσικών» κύκλων που θέλουν να διαφεντεύει την μεταρωμαίικη μας τρελλή πορεία, η μονάκριβη τους αγαπημένη "Άρμονία" - Σταυρόλεξο και το Δικτέε στα 6 μέτρα.
VII. ΚΑΠΟΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ, ΑΛΛΗΛΕΝΔΕΤΑ ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ Αλλά και το γενικότερο κλίμα δεν πάει καλύτερα. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη ικανοποίηση που εξεφράσθη για την άψογη διαδικασία, σε σχέση με την διαφάνεια στην επιλογή Στελεχών Εκπαίδευσης: "Κανονικά και χωρίς προβλήματα ..."
Σεμνά και ταπεινά ... η Μουσική και η Μνημοσύνη γράφουν μια νέα μεταλλαγμένη ιστορία, ανάλογη με την… υπομονή που έδειξαν οι συνωστισμένοι «ταξιδιώτες» στη Σμύρνη του 1922, ανάλογη με το θράσος των πάσης φύσεως-ταχείας πήξεως «νεωτεριστών» που αποκαλούν συλλήβδην εθνολαϊκιSSτές όσους αντιστέκονται καθημερινά στις απαιτήσεις της νέας πολιτικής ορθότητας για μια «δήλωση μετανοίας». Για μια ακόμα ταπείνωση, σαν κι αυτήν, επί παραδείγματι, που πρόσφατα κλήθηκαν να υπογράψουν όλοι -ανεξαρτήτως εργασιακής σχέσης- οι μουσικοί εκπαιδευτικοί. Στο ανελέητο στόχαστρο βρέθηκαν ακόμα και οι ωρομίσθιοι μουσικοί αλλά και οι χτυπημένοι από την πρόσφατη "πολιτιστική επανάσταση", " ΕΜ -πειροτέχνες Ιδιώτες". Σ' αυτούς έλαχε να γίνουν οι καμικάζι-μάρτυρες του Γένους για να εμπλουτισθεί -πάση θυσία- η σχολική μουσική πράξη, να μπολιαστεί με το λαϊκό μουσικό πολιτισμό η ... διψώσα μαθητική νεολαία. Δεν διευκρινίσθηκε αν μπορούν κρατήσουν το χωράφι με τις πατάτες - μάλλον θα επιτρέπεται - να μας φιλεύουν που και που, κοντά στις εκλογές…να πίνουμε κανα κρασάκι, "Κυριακή στο χωριό", να τους κολλάμε και 'κανα χουβαρνταλίδικο δημοσιοϋπαλληλικό 5ευρώ στο κούτελο. Σεμνά και ταπεινά ... η Λόγια και η Λαϊκή (Ανατολική κατά το Σύστημα) Μουσική καθώς και η κάθε είδους μη αναγνωρισμένη έκφανση της προφορικότητας που γονιμοποιεί την πολιτισμική μας ταυτότητα, κλήθηκαν να υπογράψουν την συμβολική δήλωση μετανοίας. Να προσκυνήσουν, δηλαδή, τη δαμόκλεια σπάθη της τυπoλαγνείας, να γίνουν καρβουνάκια στον εξορκισμό του κακού από τους ιθύνοντες.
VIII. ΩΣ ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ VIVA LA MUSICA LIBRE
12.3.2007
* Συνειδητά παραφράζεται ο τίτλος :
|