63 64 65 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


63

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ

O Δήμος και το καριοφίλι του

Το ποίημα αυτό του Βαλαωρίτη αναφέρεται στη γνωστή από τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια συντροφική σχέση του πολεμιστή με τη φύση και το όπλο του. O Δήμος προαισθάνεται το τέλος του και ανακοινώνει στα παλικάρια του τις τελευταίες του επιθυμίες. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μνημόσυνα (1857).

Εγέρασα, μωρές παιδιά. Πενήντα χρόνους κλέφτης
τον ύπνο δεν εχόρτασα, και τώρ' αποσταμένος*
θέλω να πάω να κοιμηθώ. Εστέρεψ' η καρδιά μου.
Βρύση το αίμα το 'χυσα, σταλαματιά δε μένει.

Θέλω να πάω να κοιμηθώ. Κόψτε κλαρί απ' το λόγκο*,
να 'ναι χλωρό και δροσερό, να 'ναι ανθούς γεμάτο,
και στρώστε το κρεβάτι μου και βάλτε με να πέσω.

Ποιος ξέρει απ' το μνήμα μου τι δένδρο θα φυτρώσει!
Κι αν ξεφυτρώσει πλάτανος, στον ίσκιο του αποκάτω
θα 'ρχονται τα κλεφτόπουλα τ' άρματα να κρεμάνε,
να τραγουδούν τα νιάτα μου και την παλικαριά μου.
Κι αν κυπαρίσσι όμορφο και μαυροφορεμένο,
θα 'ρχονται τα κλεφτόπουλα τα μήλα του να παίρνουν,
να πλένουν τες λαβωματιές, το Δήμο να σχωράνε.

Έφαγ' η φλόγα τ' άρματα, οι χρόνοι την ανδρειά μου.
Ήρθε κι εμένα η ώρα μου. Παιδιά μου, μη με κλάψτε.
Τ' ανδρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη.
Σταθείτ' εδώ τριγύρω μου, σταθείτ' εδώ σιμά μου,
τα μάτια να μου κλείσετε, να πάρτε την ευχή μου.

 


64

   
Κι έν' από σας, το νιότερο, ας ανεβεί τη ράχη,
ας πάρει το τουφέκι μου, τ' άξο μου καριοφίλι,
κι ας μου το ρίξει τρεις φορές και τρεις φορές ας σκούξει*:
«O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει».
Θ' αναστενάξ' η λαγκαδιά, θα να βογκήξει ο βράχος,
θα βαργομήσουν* τα στοιχειά, οι βρύσες θα θολώσουν
και τ' αγεράκι του βουνού, οπού περνά δροσάτο,
θα ξεψυχήσει, θα σβηστεί, θα ρίξει τα φτερά του,
για να μην πάρει τη βοή άθελα και τη φέρει
και τηνε μάθει ο Όλυμπος και την ακούσει ο Πίνδος
και λιώσουνε τα χιόνια τους και ξεραθούν οι λόγκοι.

Τρέχα, παιδί μου, γλήγορα, τρέχα ψηλά στη ράχη
και ρίξε το τουφέκι μου. Στον ύπνο μου επάνω
θέλω για ύστερη φορά ν' ακούσω τη βοή του.

Έτρεξε το κλεφτόπουλο, σαν να 'τανε ζαρκάδι,
ψηλά στη ράχη του βουνού και τρεις φορές φωνάζει:
«O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει».
Κι εκεί που αντιβοούσανε οι βράχοι, τα λαγκάδια,
ρίχνει την πρώτη τουφεκιά, κι έπειτα δευτερώνει.
Στην τρίτη, και την ύστερη, τ' άξο το καριοφίλι
βροντά, μουγκρίζει σαν θεριό, τα σωθικά του ανοίγει,
φεύγει απ' τα χέρια, σέρνεται στο χώμα λαβωμένο,
πέφτει απ' του βράχου τον γκρεμό, χάνεται, πάει, πάει.

Άκουσ' ο Δήμος τη βοή μες στον βαθύ τον ύπνο·
τ' αχνό του χείλι εγέλασε, εσταύρωσε τα χέρια…
O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει.

Τ' ανδρειωμένου η ψυχή, του φοβερού του κλέφτη,
με τη βοή του τουφεκιού στα σύγνεφ' απαντιέται,
αδερφικά αγκαλιάζονται, χάνονται, σβηώνται*, πάνε.

 

Α. Βαλαωρίτης, Ποιήματα και πεζά, Ίκαρος


Λεξιλόγιο
*αποσταμένος: κουρασμένος *λόγκος: δάσος με πυκνούς θάμνους *ας σκούξει: ας φωνάξει δυνατά *θα βαργομήσουν: θα βαρυγκομήσουν, θα δυσφορήσουν *σβηώνται: σβήνουν

 


65

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • Πώς περιγράφει ο Δήμος τη ζωή του και γιατί επιθυμεί τον θάνατό του;
  • Σε ποια σημεία του κειμένου διαφαίνεται η στενή σχέση του πολεμιστή με το τουφέκι του; Αιτιολογήστε τη σχέση αυτή.
  • Σχολιάστε τον στίχο «Τ' ανδρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη», συσχετίζοντας τη σημασία του με την επιθυμία του Δήμου να μείνει το τουφέκι του στο νεότερο κλεφτόπουλο.
  • Βρείτε μορφολογικές και σημασιολογικές απηχήσεις από το δημοτικό τραγούδι.

    Κλέφτικα δημοτικά τραγούδια (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Μυριόβιβλος] Κλέφτικα δημοτικά τραγούδια (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Μυριόβιβλος]
    Ιστορικά δημοτικά τραγούδια, Κλέφτικα [πηγή: Ελληνικός Πολιτισμός]
    Δημοτική ποίηση, χαρακτηριστικά [πηγή: Ελληνικός Πολιτισμός]

 

 

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Με ποιο αίσθημα αποχαιρετά ο Δήμος τη ζωή; Τεκμηριώστε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

2. Σε ποια σημεία του κειμένου διαφαίνεται η στενή σχέση του πολεμιστή με το φυσικό περιβάλλον; Πώς λειτουργούν αυτοί οι στενοί δεσμοί;

3. Στο κείμενο διακρίνεται η έντονη απήχηση του κλέφτικου δημοτικού τραγουδιού. Βρείτε τις ομοιότητες με το δημοτικό τραγούδι και εξηγήστε τη στενή σχέση ανάμεσα στα

δύο κείμενα.

4. Βρείτε άλλες απηχήσεις δημοτικών τραγουδιών σε Νεοέλληνες ποιητές, ερευνώντας τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου και άλλες ποιητικές ανθολογίες.


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

  • Σε συνεργασία με τον καθηγητή των Καλλιτεχνικών, βρείτε έργα που απεικονίζουν πολεμιστές με τα όπλα τους, συλλέξτε εικονογραφικό υλικό και οργανώστε στην τάξη σας μια έκθεση.

    Επίσημος διαδικτυακός τόπος της Εθνικής Πινακοθήκης Επίσημος διαδικτυακός τόπος της Εθνικής Πινακοθήκης
    Επίσημος διαδικτυακός τόπος του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Επίσημος διαδικτυακός τόπος του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

 

Βρυζάκης Θεόδωρος-Δύο πολεμιστές ή Καραούλι

Βρυζάκης Θεόδωρος, Δύο πολεμιστές ή Καραούλι
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη


Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879)


Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.


Το ποίημα του Βαλαωρίτη σχετίζεται άμεσα με τη μορφή, τη μετρική, το περιεχόμενο και την ιδεολογία του κλέφτικου δημοτικού τραγουδιού. Η μεγάλη έκταση, η γλωσσική επεξεργασία και η δραματοποίηση του έντεχνου ποιήματος διαφοροποιείται όμως από την εκφραστική λιτότητα του δημοτικού τραγουδιού. Ο κλέφτης Δήμος, γέρος πια, κοντά στο τέλος της ζωής του, υπαγορεύει στα παλικάρια του τις τελευταίες του επιθυμίες, μεριμνά για τον τόπο της ταφής και, κατά κάποιον τρόπο, σκηνοθετεί το τέλος του: αποχαιρετά τη φύση και τα λημέρια του και ζητά να συνοδεύσει τον χαμό του ο ήχος του όπλου του. Το σημείο της ταφής επιλέγεται προσεκτικά, σε πλήρη αντιστοιχία με τη ζωή και τη δράση του, με απώτερο σκοπό την τιμητική του αναγνώριση από τους νεότερους και την υστεροφημία. Η κοινή κατάληξη του Δήμου και του τουφεκιού του επισφραγίζει συγκινησιακά τον τιμημένο θάνατο του γερο-κλέφτη, εισάγοντας ένα στοιχείο δραματοποίησης, προσφιλές στη συναισθηματικά φορτισμένη πατριωτική ποίηση του Βαλαωρίτη.

 


Αριστοτέλης Βαλαωρίτης
Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου] Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Βικιπαίδεια Αλ. Βαλαωρίτης
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού Αλ. Βαλαωρίτης
στο nektarios.gr Αλ. Βαλαωρίτης
Ψηφίδες, Αρ. Βαλαωρίτης Αλ. Βαλαωρίτης
Βιβλιοnet Αλ. Βαλαωρίτης

Δημοτική ποίηση Δημοτική ποίηση

Θεόδωρος Βρυζάκης
στη Βικιπαίδεια Θεόδωρος Βρυζάκης
στην Εθνική Πινακοθήκη Θεόδωρος Βρυζάκης
στο paleta art Θεόδωρος Βρυζάκης
στο art 22 Θεόδωρος Βρυζάκης
στο ΝΙΚΙΑΣ Θεόδωρος Βρυζάκης
στο artnet Θεόδωρος Βρυζάκης,
στο eikastikon Θεόδωρος Βρυζάκης
στο Google Art & Culture Google


 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

 

Ήρωες

Οι ήρωες του ποιήματος είναι:

 

 

Τόπος

Τα γεγονότα του ποιήματος διαδραματίζονται

 

 

Χρόνος

Τα γεγονότα του ποιήματος γίνονται/έγιναν

 

 

Γλώσσα

Η γλώσσα του ποιήματος είναι

 

 

Στίχος-Μέτρο

Ο στίχος του ποιήματος είναι:

Το μέτρο του ποιήματος είναι:

 

 

Ενότητες

Το ποίημα μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

 

 

Το σχόλιό σας...

...