Στο εισαγωγικό σημείωμα του ποιήματος δίνονται οι απαραίτητες ερμηνευτικές πληροφορίες και επισημαίνεται η ποιητική αφόρμηση της επιγραφής, άμεσα στην αρχή και έμμεσα στο τέλος του ποιήματος. Το ποίημα είναι γραμμένο σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της διαλεκτικής σχέσης που ανέπτυξε ο Καβάφης με την ιστορία. Ο φανταστικός ομιλητής του ποιήματος, εκπροσωπώντας τον ελληνικό πληθυσμό των ελληνιστικών βασιλείων, μοιάζει να αξιολογεί τα γεγονότα του παρελθόντος (νικηφόρα εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου) με την πείρα της δικής του παρακμασμένης εποχής (200 π.Χ., δέκα χρόνια πριν από την καταλυτική μάχη της Μαγνησίας που σήμανε την οριστική επικράτηση των Ρωμαίων) αλλά και τη λανθάνουσα ιστορική εμπειρία του Καβάφη, ο οποίος γράφει αυτό το ποίημα στα 1931 (εννιά χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και τη δραματική συρρίκνωση του ελληνισμού). Το ποίημα συνθέτει με αριστοτεχνικό τρόπο την αρνητική με τη θετική πλευρά της ιστορίας: από την ειρωνική οπτική (για τη στάση των Λακεδαιμονίων) ως την εξύμνηση των κορυφαίων επιτευγμάτων που δημιούργησε η πανελλήνια εκστρατεία· από την κρίσιμη καμπή της ελληνιστικής εποχής (200 π.Χ.) ως τη σημαντική θετική επενέργεια που είχαν οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου για τον ελληνισμό. Στα δύο κειμενικά χρονικά επίπεδα της αφήγησης πολλοί μελετητές της καβαφικής ποίησης (Γ.Π. Σαββίδης, Γ. Σεφέρης κ.ά.) προσθέτουν και ένα τρίτο: το 1931, χρόνο γραφής του ποιήματος, στοιχείο που εμπλέκει εμμέσως και τον ίδιο τον ποιητή σε ταυτόχρονη αποτίμηση της σύγχρονής του ιστορικής πραγματικότητας.

Μετά τη σύντομη αυτή αναφορά στην ιστορική ποιητική και την προοπτική της ποίησης του Καβάφη, ο καθηγητής μπορεί να στρέψει το ενδιαφέρον των μαθητών στη μορφή και στο περιεχόμενο του ποιήματος. Σχετικά με τη μορφή αξίζει να σχολιαστούν ειδικότερα η λόγια και σε αρκετά σημεία ρητορική και ειρωνική γλώσσα και τα εκφραστικά στοιχεία του ποιήματος (θριαμβικός τόνος, μακρά παράθεση εμφατικών επιθέτων, καταλογογράφηση των ελληνιστικών βασιλείων). Σχετικά με το περιεχόμενο, ιδιαίτερο σχολιασμό απαιτεί η διαφοροποίηση των Λακεδαιμονίων από τους υπόλοιπους Έλληνες, η οποία κυριαρχεί στο εισαγωγικό μέρος. Αυτή η διαφοροποίηση λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος με το κύριο μέρος και επανέρχεται στην κατακλείδα του ποιήματος. Τόσο η γενικότερη οπτική του ομιλητή απέναντι στους Λακεδαιμονίους, όσο και ο καταληκτικός στίχος του ποιήματος, έχουν σχολιαστεί αναλυτικά από πολλούς μελετητές της καβαφικής ποίησης. Στη συνέχεια παραθέτουμε αποσπάσματα από το σχετικό προβληματισμό του Edmund Keeley στη μελέτη του «Η οικουμενική προοπτική» (Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, σ. 335-336): «Ο στίχος μπορεί να διαβαστεί απλά σαν τελευταίος σαρκασμός του ομιλητή στους Σπαρτιάτες που τώρα, στα 200 π.Χ., δεν αξίζουν ούτε να μιλούν γι' αυτούς, μ' όλη την αλαζονική ανωτερότητα που έδειξαν όταν αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την εκστρατεία του Αλέξανδρου, 130 χρόνια νωρίτερα· με δεδομένο όμως το ευρύτερο πλαίσιο του ποιήματος ο Καβάφης θα μπορούσε ν' απαντήσει στον ομιλητή του: "Πώς να μη μιλούμε για Λακεδαιμονίους τώρα!" [...] Η προοπτική ανήκει σ' έναν ποιητή-ιστορικό, που βλέπει το οικουμενικότερο, κι αναγκαστικά πιο τραγικό, σχήμα πίσω ακόμα κι από τις περιόδους του ιστορικού μεγαλείου, που εκφράζουν καλύτερα τις πολιτικές και πολιτιστικές αξίες στις οποίες πιστεύει: τις εκτεταμένες επικράτειες, την "ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών" και "την Κοινήν Ελληνική Λαλιά" [...] Είναι ένδειξη της μαεστρίας του ποιητή σ' αυτό το προτελευταίο ποίημα, το ότι μπορεί να κρατάει "και την πίτα γερή και τον σκύλο χορτάτο": μπορεί ν' αντιμετωπίζει με ειρωνεία μια στάση, κι ωστόσο να καταφέρνει να πείσει τον αναγνώστη για τις αλήθειες που κλείνει μέσα της».

Κ.Π. Καβάφης

Κ. Π. Καβάφης:
Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (σχολικό βιβλίο, σελ. 104)
επίσημος δικτυακός τόπος ,
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
Βικιπαίδεια ,
Ανεμόσκαλα, Συμφραστικός Πίνακας, Βιογραφία, Εργογραφία, Το ποιητικό έργο του
ΕΚΕΒΙ
Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Εποχές και Συγγραφείς. Η παγκοσμιότητα του Κων. Καβάφη (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ, μέσα από τη μαρτυρία της τελευταίας ανιψιάς του ποιητή ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΚΑΒΑΦΗ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Οι εικαστικές αναπαραστάσεις της μορφής του ποιητή ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

Φύλλο εργασίας, της Σμαράγδης Γαλημιτάκη

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.