Είναι τα ρήματα ή οι εκφράσεις, που εμφανίζονται στο γ' ενικό πρόσωπο και δεν έχουν κάποιο πρόσωπο ως υποκείμενο.
Κάποια από αυτά εμφανίζονται μόνο στο γ' ενικό πρόσωπο, ενώ άλλα έχουν και προσωπικές και απρόσωπες χρήσεις.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
Χιονίζει όλη μέρα! απρόσωπο ρήμα.
Πρέπει να είστε καλός άνθρωπος. απρόσωπο ρήμα.
Της είναι αδύνατο να το πιστέψει! απρόσωπη έκφραση.
Είναι απαραίτητο να φύγουμε. απρόσωπη έκφραση.
Φαίνεται ότι το ξέχασαν. Χρησιμοποιείται και ως προσωπικό, π.χ. Φαίνομαι κι εγώ στη φωτογραφία.
Μπορεί να φύγουμε σήμερα. Χρησιμοποιείται και ως προσωπικό, π.χ. Μπορώ να καθίσω εδώ;
Τα πιο συνηθισμένα απρόσωπα ρήματα είναι τα εξής:
βρέχει, ψιχαλίζει, χιονίζει, καλοκαιριάζει, χειμωνιάζει, βροντάει, μπουμπουνίζει, συννεφιάζει, γλυκοχαράζει, βραδιάζει, σουρουπώνει, πρέπει
και στο γ’ ενικό τα ρήματα:
αποφέρει, αρκεί, αρμόζει, επείγει, ευσταθεί, μέλει (ενδιαφέρομαι), μέλλει (πρόκειται), μπορεί, νοιάζει, προέχει, προκύπτει, συμβαίνει, ταιριάζει, απαγορεύεται, γίνεται, ενδέχεται, επιτρέπεται, καλοφαίνεται, κακοφαίνεται, νοιάζεται, πρόκειται, συνεπάγεται, ψιθυρίζεται κ.ά.
Γενική προσωπική είναι η γενική της προσωπικής αντωνυμίας, που βρίσκεται δίπλα σε ένα απρόσωπο ρήμα, ή δίπλα σε μια απρόσωπη έκφραση και φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος.
Παραδείγματα:
1. Μου πρέπει τέτοια συμπεριφορά; απρόσωπο ρήμα.
2. Της είναι αδύνατο να το πιστέψει! απρόσωπη έκφραση.
Στο 1ο παράδειγμα το απρόσωπο ρήμα πρέπει δε δηλώνει πρόσωπο, συνεπώς δεν καταλαβαίνουμε ποιο είναι το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα. Το πρόσωπο το φανερώνει η γενική προσωπική, δηλ. η γενική μου φανερώνει ότι το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα «πρέπει» είναι το «μου», εμένα, εγώ.
Στο 2ο παράδειγμα η απρόσωπη έκφραση είναι αδύνατο δε δηλώνει πρόσωπο. Το πρόσωπο το φανερώνει η αντωνυμία της. Με λίγα λόγια αυτή δεν μπορεί να το πιστέψει.
Η γενική προσωπική μπορεί να βρίσκεται δίπλα και σε κάθε ρήμα οποιασδήποτε διάθεσης και ανάλογα με τα συμφραζόμενα είναι: α. γενικής της συμπάθειας, β. γενική ηθική, γ. γενική χαριστική ή αντιχαριστική, δ. γενική της αναφοράς, ε. γενική του τέρματος.
Σημαίνει το πρόσωπο που συμμετέχει σε ό,τι εκφράζει το ρήμα, π.χ.
• Του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι.
• Μου κόπηκαν οι ελπίδες.
Η χρήση της περιορίζεται στη γενική της προσωπικής αντωνυμίας α' και β' προσώπου και σημαίνει το πρόσωπο που ενδιαφέρεται για ό,τι εκφράζει όλη η πρόταση, δηλαδή το πρόσωπο που χαίρεται ή λυπάται για κάτι, που δυσαρεστείται ή ευχαριστιέται, π.χ.
• Να μου φιλήσεις το μωρό.
• Μη μου αρχίζεις τις γκρίνιες.
Σημαίνει το πρόσωπο για χάρη ή βλάβη του οποίου γίνεται ό,τι εκφράζει το ρήμα, π.χ.
• Το παιδί μού το προσέχει η Ελένη.
• Στρώσε μου να κοιμηθώ.
Σημαίνει το πρόσωπο σχετικά με το οποίο ισχύει ή αληθεύει ό,τι εκφράζει ολόκληρη η πρόταση. Συνήθως τη συναντάμε δίπλα στο συνδετικό ρήμα είναι, π.χ.
• Το φόρεμα της είναι στενό.
• Μου είναι αδιάφορο τι θα κάνεις.
Τη συναντάμε συνήθως με το απρόσωπο ρήμα μέλλει και με τα ρήματα έρχομαι, τυχαίνω, λαχαίνω κ.ά. και σημαίνει το πρόσωπο στο οποίο καταλήγει ό,τι φανερώνει το ρήμα, π.χ.
• Του έμελλε να πάθει πολλά.
• Της έτυχε ο πρώτος λαχνός του λαχείου.
Η γενική προσωπική συνοδεύει, ένα απρόσωπο ρήμα φανερώνοντας το πρόσωπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί το «ψυχολογικό» υποκείμενο, με άλλα λόγια η οντότητα που φαίνεται ότι εμπλέκεται στην ενέργεια του ρήματος.
Συνοδεύει, επίσης, και ένα προσωπικό μεταβατικό ρήμα, όχι για να δηλώσει πού μεταβαίνει η ενέργεια του ρ., —αυτό το κάνει το αντικείμενο— αλλά για να φανερώσει επιπλέον πληροφορίες για το ρήμα.
Το αντικείμενο συμπληρώνει την ενέργεια του ρήματος. Με άλλα λόγια στο αντικείμενο μεταβαίνει (πηγαίνει) η ενέργεια του ρήματος.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
● «Μου πρέπει τέτοια συμπεριφορά;» Από το απρόσωπο ρήμα πρέπει δεν καταλαβαίνουμε σε ποιο πρόσωπο πρέπει η τέτοια συμπεριφορά. Αυτό φανερώνεται από τη γενική προσωπική μου.
● Της ταιριάζει η κόκκινη φούστα! Από το απρόσωπο ρήμα ταιριάζει δεν καταλαβαίνουμε το πρόσωπο στο οποίο ταιριάζει η φούστα. Αυτό φανερώνεται από τη γεν. προσωπική της.
● Μας φαίνεται ότι χάζεψες! Από το απρόσωπο ρήμα φαίνεται δεν καταλαβαίνουμε το πρόσωπο στο οποίο φαίνεται ότι χάζεψε αυτός/ή. Αυτό γίνεται φανερό από τη γενική προσωπική μας.
● Μου είναι αδύνατο να το πιστέψω. Από την απρόσωπη έκφραση είναι αδύνατο δεν καταλαβαίνουμε το πρόσωπο το οποίο είναι αδύνατο να το πιστέψει. Αυτό γίνεται φανερό από τη γενική προσωπική μου.
● Της έτυχε ο πρώτος λαχνός του λαχείου. Από το ρήμα έτυχε δεν καταλαβαίνουμε το πρόσωπο στο οποίο έτυχε ο πρώτο λαχνός. Αυτό γίνεται φανερό από τη γενική προσωπική της. Αντίθετα στο παράδειγμα: Οι ολυμπιονίκες έτυχαν αποθεωτικής υποδοχής, η γενική υποδοχής είναι αντικείμενο. Το πρόσωπο δηλώνεται από το υποκείμενο οι ολυμπιονίκες.
● Η Σοφία μου μοιάζει. Η γενική μου δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος. Σε ποιον μοιάζει η Σοφία; μου, (σε μένα). Η γενική είναι το αντικείμενο.
● Μου συμπεριφέρεται άσχημα. Η γενική μου δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος. Σε ποιον συμπεριφέρεται, μου, (σε μένα). Η γενική είναι το αντικείμενο.
● Η Σοφία μου έδωσε το ποτήρι. Η γενική μου δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος. Σε ποιον έδωσε το ποτήρι; μου, (σε μένα). Η γενική είναι το αντικείμενο.
Στα ρήματα που δεν είναι απρόσωπα σε διάφορες γραμματικές ή λεξικά το ίδιο παράδειγμα παρουσιάζεται είτε ως γενική προσωπική είτε ως αντικείμενο.
 |
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011 |
|
|
Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 |
|
|
Νεοελληνική Σύνταξις (της κοινής δημοτικής) τ. Α και Β, Αχιλλέας Τζάρτζανος, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2002 |
|
|
Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999 |
|
|
Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005 |
|
|
Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα |
|
|
Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989 |
|
|
Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση |
|
|
Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις, Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος, Αθηνά Προύντζου |