Η παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα
«Είναι γεγονός ότι η έρευνα της παλαιολιθικής εποχής στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Συνεπώς, δεν μπορεί να ειπωθεί τίποτε με σιγουριά όσον αφορά, κυρίως, της διαδοχικές φάσεις της παλαιολιθικής, έτσι όπως έχουν αποκατασταθεί στην Ευρώπη. Πέρα, όμως, απ' αυτήν την στενά επιστημονική έλλειψη, η συνεχής πρόοδος στην εξέλιξη της παλαιολιθικής έρευνας συνεισφέρει σημαντικά σε μια ουσιαστική διαπίστωση. Η σποραδικότητα των ευρημάτων έδινε πάντα μία εικόνα περιορισμένης παρουσίας του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της παλαιολιθικής στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα η παρουσία του παλαιολιθικού ανθρώπου πιστοποιείται σε μία σειρά θέσεων σ' ολόκληρη την Ελλάδα, και μάλιστα με πολύ ενδιαφέρουσα πυκνότητα, σε περιοχές όπου αργότερα θα αναπτυχθούν οι νεολιθικές κοινότητες (Θεσσαλία, Μακεδονία, Αργολίδα κ.λ.π.).
Οι πρώτες ενδείξεις για την αρχαιότερη παλαιολιθική παρουσία στον ελλαδικό χώρο αφορούν ένα πρόσφατο εύρημα, ένα εργαλείο που προέρχεται από την Κορίσσια λίμνη της Κέρκυρας, που χρονολογήθηκε με τη μέθοδο του παλαιομαγνητισμού στα 700.000 χρόνια πριν από σήμερα. Παράλληλα έχουν εντοπιστεί και ανθρώπινα σκελετικά λείψανα. Το γνωστό κρανίο των Πετραλώνων είναι ένα από αυτά. Η χρονολόγησή του έχει γίνει αντικείμενο έντoνης συzήτησης και αμφισβήτησης, αφού ο Α. Πουλιανός το χαρακτηρίζει σαν αρχάνθρωπο και το τοποθετεί 1.000.000 - 700.000 χρόνια πριν το σήμερα, ενώ οι περισσότερες εργαστηριακές αναλύσεις συγκλίνουν στα 250.000 χρόνια.
Σύμφωνα με τον C. Runnels (Rεview of Aegean Prehistory IV, 1995: The stone of Age of Greece from the Paleolίthic to the Advent of the Neolithic) οι θέσεις της αρχαιότερης πρώιμης παλαιολιθικής στην Ελλάδα αποτελούν εγκαταστάσεις κοντά σε όχθες ποταμών και λιμνών, που έχουν
τον χαρακτήρα εφήμερων εργασιακών θέσεων για την κατεργασία πρώτων υλών με σκοπό την κατασκευή εργαλείων και την κατεργασία της τροφής. Η κατανομή των θέσεων καταδεικνύει τη σπουδαιότητα του νερού για την επιλογή της εγκατάστασης. Όλες εντοπίζονται σε περιοχές που βρίσκονται δίπλα στο νερό. Παρατηρείται αξιοσημείωτη συγκέντρωση θέσεων κατά μήκος του Πηνειού, αλλά και στα ποτάμια και τις εποχιακές λίμνες της νότιας Ηπείρου, προς το Ιόνιο, καθώς επίσης και δίπλα στον Αλφειό και τον Πηνειό στην Ηλεία.»
ΚΟΣΜΑΣ ΤΟΥΛΟΥΜΗΣ, Πριν από την Ιστορία: Μία εισαγωγή στην Προϊστορική Αρχαιολογία, Θεσσαλονίκη, 1999, σσ. 43-47.
Παλαιολιθική Εποχή: μαγεία και νατουραλισμός
Οι εικόνες ήσαν τμήμα του τεχνικού μηχανισμού της μαγείας ήσαν η «παγίδα» στην οποία έπρεπε να μπει το θήραμα, ή μάλλον ήσαν η «παγίδα» με το πιασμένο κιόλας ζώο επειδή η εικόνα ήταν συνάμα και η αναπαράσταση και τα πράγματα που αναπαριστάνονταν, και η ευχή και η εκπλήρωση της ευχής. Ο παλαιολιθικός κυνηγός και ζωγράφος νόμιζε ότι κατείχε το ίδιο το πράγμα της εικόνας, πως είχε αποκτήσει δύναμη πάνω στο αντικείμενο με την απεικόνιση του αντικειμένου. Πίστευε ότι το πραγματικό ζώο στ' αλήθεια σκοτωνόταν όπως και το ζώο που απεικονιζόταν στη ζωγραφιά.
στον νου του η εικαστική αναπαράσταση δεν ήταν παρά η πρόβλεψη του επιθυμητού αποτελέσματος...
Όταν ο παλαιολιθικός καλλιτέχνης ζωγράφιζε ένα ζώο πάνω στον βράχο, έφτιαχνε ένα ζώο πραγματικό. Γι' αυτόν ο κόσμος των πλασμάτων και των εικόνων, η σφαίρα της τέχνης και η απλή μίμηση, δεν ήταν ακόμη ιδιαίτερη περιοχή δική του, διαφορετική και χωριστή από την εμπειρική πραγματικότητα.
Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία της παλαιολιθικής τέχνης, σαν διακοσμητική ή εκφραστική μορφή λ.χ., είναι αστήρικτη. Μια σειρά ολόκληρη ενδείξεων μιλάει εναντίον μιας τέτοιας ερμηνείας - πάνω απ' όλα , το γεγονός ότι συχνά οι ζωγραφιές είναι τελείως κρυμμένες σε απρόσιτες, απόλυτα αφώτιστες γωνιές των σπηλαίων, όπου θα ήταν εντελών απίθανο να μπουν σαν διακόσμηση. Η τοποθέτηση της μιας πάνω στην άλλη, όπως σε παλίμψηστο, καταστρέφοντας κάθε διακοσμητική εντύπωση ευθύς εξαρχής, επίσης συνηγορεί εναντίον τέτοιων ερμηνειών. Επί τέλους οι ζωγράφοι δεν ήσαν αναγκασμένοι να ζωγραφίζουν τις εικόνες τους τη μια πάνω στην άλλη. Είχαν αρκετό χώρο...
Ο παλαιολιθικός καλλιτέχνης, που τον νου του τον είχε μοναχά στη δραστικότητα της μαγείας, θα αντλούσε όμως και κάποια αισθητική ικανοποίηση από το έργο του, ακόμη και αν θεωρούσε την αισθητική ποιότητα απλώς το μέσο για έναν πρακτικό σκοπό.
ARNOLD HAUSER, Κοινωνική Ιστορία της Tέxvης. Προϊστορικοί Χρόνοι, Αρχαία Ανατολή, Ελλάδα, Ρώμη, Μεσαίωνας. I (σε μετάφραση Τ. Κονδύλη. Αθήνα 1968) σελ. 20-22.
Ο άνθρωπος δρα πριν από την ιστορία, δηλαδή πριν από την εμφάνιση των πρώτων γραπτών πηγών. Όλη αυτή η μακρότατη περίοδος, από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη μέχρι την ανακάλυψη της γραφής, ονομάζεται Προϊστορία. Τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου έχουν αναζητηθεί πολύ βαθιά μέσα
στον χρόνο, γύρω στα 2,5 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Όλο αυτό το ασύλληπτο διάστημα ο άνθρωπος προοδεύει, βελτιώνει συνεχώς τις συνθήκες ζωής του, τελειοποιεί τον εργαλειακό εξοπλισμό του. Με βάση την τεχνολογική εξέλιξη προτάθηκε από τους επιστήμονες η υποδιαίρεση της Προϊστορίας. Έτσι διακρίνουμε την Εποχή του Λίθου και την Εποχή του Χαλκού. Η πρώτη περιλαμβάνει την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική εποχή που καλύπτουν το διάστημα από την εμφάνιση του ανθρώπου μέχρι το 6500 περίπου π.Χ. και τη Νεολιθική που τελειώνει περίπου το 3000 π.Χ. Η Εποχή του Χαλκού καλύπτει την περίοδο από το 3000 μέχρι το 1100 π.Χ.
