Ισοκράτης, Περὶ εἰρήνης
Λίθος από τη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
Διδακτικές ώρες: 5
Διδακτικοί στόχοι
1. Να αντιδιαστείλουν οι μαθητές/τριες τα πλεονεκτήματα της ειρήνης προς τις ολέθριες συνέπειες που επιφέρει ο πόλεμος.
2. Να προσδιορίσουν το είδος και τον σκοπό του κειμένου και να επισημάνουν τις λεξιλογικές και υφολογικές επιλογές του ρήτορα που υπηρετούν τον σκοπό αυτό.
3. Να δώσουν τη δική τους μεταφραστική εκδοχή.
4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.
5. Να εμπεδώσουν τη σημασία, τις χρήσεις και τον σχηματισμό της ευκτικής ε.φ. και μ.φ. των βαρύτονων ρ. της α.ε., σε σχέση και με σημασιολογικά αντίστοιχες γλωσσικές μορφές της ν.ε.
Το κείμενο της ενότητας (σελ. 30 σχ. βιβλίου)
- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 31 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.
- Προτείνεται προσέγγιση του κειμένου μέσα από τον εντοπισμό λέξεων συναισθηματικά φορτισμένων και ζευγών αντίθετων εικόνων.
- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ. 32 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων των σελ. 102-104, καθώς και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν. Για επέκταση ή εμπλουτισμό της παραδοσιακής διδασκαλίας, βλ. το σενάριο «Ισοκράτους, Περί ειρήνης: οι μαθητές/τριες μιλούν για την ειρήνη» στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας».
1. Λεξιλογικά - Ετυμολογικά.
Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και τα παράλληλα), οι εκπαιδευτικοί ασκούν τους/τις μαθητές/τριες στην παραγωγή και στη σύνθεση, καθώς και στην αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων, σύμφωνα και με τα προτεινόμενα στη 2η ενότητα.
Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 33-34 του σχ. βιβλίου) ως έχει.
2. Γραμματική.
Η β΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (σελ. 34-37) δεν θα διδαχθεί.
Με δεδομένο ότι η ευκτική είναι έγκλιση που δεν απαντά στη ν.ε., κρίνεται σκόπιμη η εμπέδωσή της ξεχωριστά από τις υπόλοιπες εγκλίσεις που διδάσκονται στη Β΄ Γυμνασίου και οι οποίες παρουσιάζουν μορφικές και λειτουργικές αντιστοιχίες με τις ομώνυμες εγκλίσεις της ν.ε.
Με αναφορά στους τύπους «ἐξαρκέσειεν» και «γιγνοίμεθα», ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί σταδιακά τους/τις μαθητές/τριες στην εξοικείωση με τις σημασίες, τις χρήσεις και τον σχηματισμό της ευκτικής. Πιο συγκεκριμένα:
- Αξιοποιώντας το σχολικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, οι μαθητές/τριες επισημαίνουν τη σημασία και τις χρήσεις της ευκτικής και μελετούν σχετικά παραδείγματα. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στα παραδείγματα της ν.ε.. και να γίνουν αντιπαραθετικές επισημάνσεις. - Αξιοποιώντας τη σχολική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, οι μαθητές/τριες εξοικειώνονται με τον σχηματισμό της ευκτικής με την εξής πορεία: α) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. ε.φ., β) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. μ.φ., γ) ευκτική ενεστώτα και μέλλοντα του ρ. εἰμί και ευκτική παρακειμένου βαρύτονων ρ. ε.φ. και μ.φ.
- Ο/η εκπαιδευτικός, με βάση τον τύπο «ἐξαρκέσειεν», μπορεί να αναφερθεί και στους πιο εύχρηστους αιολικούς τύπους (σε -ειας, -ειεν, -ειαν) για το β΄ και γ΄ ενικό και για το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου ε.φ.
Ασκήσεις
Στην περίπτωση της ευκτικής, έμφαση δίνεται σε ασκήσεις που ζητούν αναγνώριση τύπων (ασκήσεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών) και όχι παραγωγή.
Ρωμαϊκό αντίγραφο του χαμένου αγάλματος της θεάς Ειρήνης που κατασκεύασε ο Κηφισόδοτος μετά τη βραχύβια ειρήνη του 375/4π.Χ. Η θεά κρατά στο χέρι της τον μικρό Πλούτο (Γλυπτοθήκη Μονάχου).
Εισαγωγικό σημείωμα
Λίγο μετά το τέλος του Συμμαχικού πολέμου (357-355 π.Χ.), που αποτέλεσε την αφορμή διάλυσης της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, ο Ισοκράτης με τον λόγο Περὶ εἰρήνης προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να συνάψουν ειρήνη με τους πρώην συμμάχους τους και, κατ’ επέκταση, με όλους τους Έλληνες. Κατά την άποψή του οι Αθηναίοι έχουν πολύ περισσότερα να ωφεληθούν, εάν εγκαταλείψουν τις ηγεμονικές βλέψεις τους, σεβαστούν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων και εργαστούν για την κοινή προκοπή.
Ισοκράτης [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
Συμβουλευτικοί/πολιτικοί λόγοι [Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας Α-Β-Γ Γυμνασίου]
Ἆρ’ οὖν ἂν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν, εἰ τήν τε πόλιν ἀσφαλῶς οἰκοῖμεν καὶ τὰ περὶ τὸν βίον εὐπορώτεροι γιγνοίμεθα καὶ τά τε πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ὁμονοοῖμεν καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησιν εὐδοκιμοῖμεν; Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων τελέως τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν. Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν· καὶ γὰρ πενεστέρους ἐποίησεν, καὶ πολλοὺς κινδύνους ὑπομένειν ἠνάγκασεν καὶ πρὸς τοὺς Ἕλληνας διαβέβληκεν καὶ πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς. Ἤν δὲ τὴν εἰρήνην ποιησώμεθα, […] μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν, ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς, […] καθ’ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν, […] ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες καὶ ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις ἐπιχειροῦντες αἳ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν, μεστὴν δὲ γιγνομένην ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων, ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν. Τὸ δὲ μέγιστον∙ συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους.
Ισοκράτης, Περὶ εἰρήνης 19-21
Ο Ισοκράτης (ρωμαϊκό αντίγραφο προτομής του 4ου αι. π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως)
Ερμηνευτικά σχόλια
Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν: Ο Περὶ εἰρήνης λόγος του Ισοκράτη συντάχθηκε λίγο μετά την έναρξη του Συμμαχικού πολέμου και πιθανότατα κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο στην Αθήνα. Τον Συμμαχικό πόλεμο διεξήγαγαν οι Αθηναίοι εναντίον των Ροδίων, των Χίων και των Κώων, που είχαν αποστατήσει από τη Β΄Αθηναϊκή Συμμαχία αρνούμενοι να καταβάλουν τις υπέρογκες συμμαχικές εισφορές (συντάξεις) που απαιτούσαν οι Αθηναίοι. Όλοι αυτοί μαζί με τους Βυζαντίους συμμάχησαν με τον σατράπη της Καρίας Μαύσωλο. Η έκβαση του πολέμου ήταν ολέθρια για τους Αθηναίους και σήμανε τη διάλυση της Συμμαχίας.
Δεύτερη Αθηναϊκή Συμμαχία - Συμμαχικός Πόλεμος 357-355 π.Χ. [πηγή: IME]
Ερωτήσεις
1. Ποιες είναι, κατά τον Ισοκράτη, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ευδαιμονία της Αθήνας;
2. Ποια είναι η ευεργετική επίδραση της ειρήνης και ποιες οι αρνητικές συνέπειες του πολέμου στην οικονομική ανάπτυξη και, γενικότερα, στην ευημερία μιας πόλης;
[Ειρήνη – πόλεμος [πηγή: Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου]
Ευριπίδης, «Ελένη» στ. 1270-1285 (παράλληλο κείμενο): Η ματαιότητα του πολέμου [Δραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη Γ΄ Γυμνασίου] ]
3. συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους: Πώς συμβάλλει η ελεύθερη βούληση στον σχηματισμό και στη λειτουργία μιας συμμαχίας, σύμφωνα με τον Ισοκράτη;
4. Με βάση όσα γνωρίζετε από το μάθημα της Ιστορίας για τη συμπεριφορά των Αθηναίων προς τους συμμάχους τους, να κρίνετε τον ισχυρισμό του Ισοκράτη ότι όλοι οι Έλληνες θα θελήσουν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, εάν αυτοί μεταβάλουν τη στάση τους προς αυτούς.
Η συμμαχία της Δήλου [Αρχαία Ιστορία Α' Γυμνασίου]
Στη ζωφόρο του Παρθενώνα, δίπλα στα μυθολογικά θέματα, ο Φειδίας επέλεξε να αναπαραστήσει την πραγματικά μεγαλειώδη πομπή των Παναθηναίων, θέλοντας έτσι να εξυμνήσει την ειρηνική δημιουργία και την αξία της αθηναϊκής δημοκρατίας (Αθήνα, Μουσείο Ακροπόλεως).
Η ζωφόρος του Παρθενώνα (εκπαιδευτική πολυμεσική παρουσίαση)
Γνώρισε τη ζωφόρο του Παρθενώνα
• Για τον Ισοκράτη
Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:
• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση// για σύνθετη αναζήτηση
• Bασικό λεξικό της αρχαίας
• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott
• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο
Ο Ισοκράτης είναι ένας από τους πιο γνωστούς Αθηναίους ρήτορες. Γεννήθηκε το 436 π.Χ. στον αττικό δήμο Ερχιά και πέθανε λίγο μετά το 338 π.Χ. σε ηλικία περίπου 98 ετών. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια και μαθήτευσε κοντά στον σοφιστή Γοργία, τον Πρόδικο, τον Τεισία και τον μετριοπαθή ολιγαρχικό Θηραμένη· θεωρείται ότι ανήκε και στον κύκλο του Σωκράτη. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η πατρική περιουσία του εξανεμίστηκε και ο Ισοκράτης αναγκάστηκε να ασκήσει για κάποια περίοδο το επάγγελμα του λογογράφου.
Γύρω στο 390 π.Χ. δημιούργησε τη δική του ρητορική σχολή και διακρίθηκε ως σπουδαίος ρητοροδιδάσκαλος. Συνέγραψε αρκετούς λόγους, ο ίδιος όμως δεν εκφώνησε ποτέ κανέναν, διότι, όπως παραδεχόταν, δεν διέθετε τόλμη και δυνατή φωνή· απευθύνθηκε όμως στο κοινό με τον γραπτό λόγο («Ἐγὼ γὰρ πρὸς μὲν τὸ πολιτεύεσθαι πάντων ἀφυέστατος ἐγενόμην τῶν πολιτῶν· οὔτε γὰρ φωνὴν ἔσχον ἱκανὴν οὔτε τόλμαν δυναμένην ὄχλῳ χρῆσθαι καὶ μολύνεσθαι καὶ λοιδορεῖσθαι τοῖς ἐπὶ τοῦ βήματος καλινδουμένοις», Φίλιππος 81).
Κατά την Ελληνιστική εποχή αποδίδονταν στον Ισοκράτη 60 λόγοι, κυρίως επιδεικτικοί, από τους οποίους 25 θεωρήθηκαν γνήσιοι από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα και 28 από τον Καικίλιο (ρήτορα και ιστορικό από τη Σικελία). Σήμερα σώζονται 21 λόγοι, με γνωστότερους τον Πανηγυρικό, τον Παναθηναϊκό, τον Αρεοπαγιτικό, τον Περί αντιδόσεως, τον Περί ειρήνης κ.ά. Έγραψε επίσης επιστολές· αξίζει να αναφέρουμε τη Β′ Επιστολή του, η οποία γράφτηκε το 344 π.Χ. και απευθύνεται στον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο.
Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ
μ Ἆρ’ οὖν ἂν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν,
μ καὶ τὰ περὶ τὸν βίον εὐπορώτεροι γιγνοίμεθα
μ Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων
μ τελέως τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν.
μ Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν·
μ καὶ γὰρ πενεστέρους ἐποίησεν, καὶ πολλοὺς κινδύνους ὑπομένειν ἠνάγκασεν
μ καὶ πρὸς τοὺς Ἕλληνας διαβέβληκεν καὶ πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς.
μ μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν,
μ ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς,
μ καθ’ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν,
μ ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες
μ αἳ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν.
μ Τὸ δὲ μέγιστον∙ συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους,
μ οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους.
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
| 1 Ἆρ’ οὖν ἄν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν, | |
| 2 εἰ οἰκοῖμεν τὴν πόλιν ἀσφαλῶς | |
| 3 καὶ γιγνοίμεθα εὐπορώτεροι τὰ περὶ τὸν βίον | |
4 καὶ
ὁμονοοῖμεν τά τε πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς
 |
|
| 5 καὶ εὐδοκιμοῖμεν παρὰ τοῖς Ἕλλησιν; | |
| 6 Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων | |
| 7 τελέως τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν. | |
| 8 Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος
ἀποστέρηκεν ἡμᾶς ἁπάντων τῶν εἰρημένων |
|
| 9 καὶ γὰρ ἐποίησεν (ἡμᾶς) πενεστέρους | |
| 10 καὶ ἠνάγκασεν ὑπομένειν πολλούς κινδύνους | |
| 11 καὶ διαβέβληκεν πρὸς τοὺς Ἕλληνας | |
| 12 καὶ ἡμᾶς τεταλαιπώρηκεν πάντας τρόπους. | |
| 13 Ἤν δὲ τὴν εἰρήνην ποιησώμεθα, [...] | |
| 14 μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν, | |
| 15 ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς, [...] | |
| 16 καθ’ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν, [...] | |
| 17 ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες | |
| 18 καὶ ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις ἐπιχειροῦντες | |
| 19 αἵ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. | |
| 20 Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν | |
| 21 διπλασίας μὲν ἤ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν, | |
| 22 μεστὴν δὲ γιγνομένην ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων, | |
| 23 ὧν νῦν ἐρήμη
καθέστηκεν.
|
|
| 24 Τὸ δὲ μέγιστον· συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, | |
| 25 οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους. |
Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου
σύρε κι άσε (κατάλληλη για κινητό ή τάμπλετ),
επιλογής από κατάλογο,
ή
σωστού λάθους
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου: με λεξιλόγιο
, χωρίς λεξιλόγιο
Κατέβασε τη μετάφραση σε αρχείο
Άσκηση για τη μετάφραση τύπου
σύρε κι άσε (κατάλληλη για κινητό ή τάμπλετ),
επιλογής από κατάλογο
Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 33-34 του σχ. βιβλίου) ως έχει. Δες και οδηγίες
Η γραμματική και το συντακτικό της ενότητας:
(Ύλη μεταφερόμενη από τη Β' γυμνασίου)
1. Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου ενεργητικής φωνής
Η ευκτική του ενεστώτα και του μέλλοντα έχει ως χαρακτηριστικό γνώρισμα τη δίφθογγο -οι-.
Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα με την προσθήκη του χαρακτηριστικού -σ- πριν από αυτές.
Ο αόριστος διαφοροποιείται από τον μέλλοντα ως προς τη χαρακτηριστική δίφθογγο, που είναι -αι- αντί για -οι-.
Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις να συμπληρώσετε και να τονίσετε τους τύπους που λείπουν από τους πίνακες:
| Ευκτική Ενεστώτα | Ευκτική Μέλλοντα | Ευκτική Αορίστου |
|---|---|---|
| πιστεύ-οιμι πιστεύ-οις πιστεύ-οι πιστεύ-οιμεν πιστεύ-οιτε πιστεύ-οιεν |
πιστευ-σ- πιστευ-σ- πιστευ-σ- πιστευ-σ- πιστευ-σ- πιστευ-σ- |
πιστευ-- πιστευ-- πιστευ-- πιστευ-- πιστευ-- πιστευ-- |
| Ευκτική ενεργητικής φωνής | ||
|---|---|---|
| Ενεστώτας | Μέλλοντας | Αόριστος |
| λύ-οιμι λύ-οις λύ-οι λύ-οιμεν λύ-οιτε λύ-οιεν |
λύσ-οιμι λύσ-οις λύσ-οι λύσ-οιμεν λύσ-οιτε λύσ-οιεν |
λύσ-αιμι λύσ-αις, λύσ-ειας λύσ-αι, λύσ-ειεν λύσ-αιμεν λύσ-αιτε λύσ-αιεν, λύσ-ειαν |
Παρατηρήσεις
1. Οι δίφθογγοι -οι- και -αι- στις καταλήξεις της ευκτικής είναι πάντοτε μακρόχρονες.
2. Η ευκτική αορίστου, όπως και η υποτακτική, δεν παίρνει αύξηση.
3. Για τον σχηματισμό και την κλίση της ευκτικής μέλλοντα και αορίστου ενεργητικής φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούμε τις ίδιες καταλήξεις, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των χρόνων αυτών. π.χ.: πράττω → πράξοιμι - πράξαιμι, βλάπτω → βλάψοιμι - βλάψαιμι, σῴζω → σώσοιμι - σώσαιμι.
1α. Σημασίες και χρήσεις της ευκτικής
ευχή (ευχετική ευκτική).
Μεταφράζεται: «μακάρι να…».
Συνήθως προηγούνται τα μόρια εἴθε, ὡς, εἰ γὰρ για έμφαση, π.χ.
Εἴθε σὺ φίλος ἡμῖν γένοιο. (= Μακάρι να γινόσουν φίλος μας!)
το δυνατό στο παρόν ή στο μέλλον (δυνητική ευκτική). Συνοδεύεται από το δυνητικό ἂν.
Μεταφράζεται: «θα ήταν δυνατόν να…», «θα μπορούσα να…», π.χ.
Ἔχοις ἂν με διδάξαι τί ἐστι νόμος; (= Θα ήταν δυνατόν / Θα μπορούσες να με διδάξεις τι είναι νόμος;)
Πολλὰς ἂν εὕροις μηχανάς. (= Θα ήταν δυνατόν / Θα μπορούσεςνα βρεις πολλά τεχνάσματα.)
Σε δευτερεύουσες προτάσεις η ευκτική μπορεί να είναι:
ευκτική του πλαγίου λόγου, η οποία συνήθως αντικαθιστά άλλες εγκλίσεις, όταν στον πλάγιο λόγο η δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, π.χ.
Ἐγίγνωσκε ὅτι σὺ λέγοις τἀληθῆ.
επαναληπτική ευκτική, που δηλώνει επανάληψη και μεταφράζεται: «κάθε φορά που… » (κυρίως σε υποθετικές, χρονικές και αναφορικές προτάσεις), π.χ.
Τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον.
(= Όποτε / Κάθε φορά που έπιαναν κάποιον από τους εχθρούς,τον εκτελούσαν.)
δυνητική ευκτική, που εκφράζει, όπως και στις κύριες προτάσεις, το δυνατό στο παρόν ή στο μέλλον,
π.χ. Νῆες ὑμῖν πάρεισιν, ὥστε ἐξαίφνης ἂν ἐπιπέσοιτε.
(= Έχετε πλοία, και θα ήταν δυνατόν / θα μπορούσατε αιφνιδιαστικά να κάνετε επίθεση.)
Ευκτική βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής
Όπως και στην ενεργητική φωνή, θεματικά φωνήεντα της ευκτικής είναι το -οι- για τον ενεστώτα και τον μέλλοντα και το -αι- για τον αόριστο.
2. Σχηματισμός και κλίση ευκτικής ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου μέσης φωνής
• Στον αριστερό πίνακα του σχήματος δίνεται η κλίση της ευκτικής ενεστώτα μέσης φωνής.
• Ο μέλλοντας έχει ακριβώς τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα (με την προσθήκη του χαρακτηριστικού -σ- πριν από τις καταλήξεις).
• Ο αόριστος διαφοροποιείται από τον μέλλοντα ως προς τη χαρακτηριστική δίφθογγο, που είναι -αι- αντί για -οι-.
| Ευκτική Ενεστώτα | Ευκτική Μέλλοντα | Ευκτική Αορίστου |
|---|---|---|
| πιστευ-οίμην πιστεύ-οιο πιστεύ-οιτο πιστευ-οίμεθα πιστεύ-οισθε πιστεύ-οιντο |
πιστευ-σ-οίμην πιστεύ-σ-οιο πιστεύ-σ-οιτο πιστευ-σ-οίμεθα πιστεύ-σ-οισθε πιστεύ-σ-οιντο |
πιστευ-σ-αίμην πιστεύ-σ-αιο πιστευ-σ-αιτο παυ-σ-αίμεθα πιστεύ-σ-αισθε πιστεύ-σ-αιντο |
Παρατηρήσεις
• Η ευκτική, όπως και η υποτακτική, αορίστου δεν παίρνει αύξηση (είτε χρονική είτε συλλαβική).
• Για τον σχηματισμό και την κλίση της ευκτικής μέλλοντα και αορίστου μέσης φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούμε τις ίδιες καταλήξεις με τα φωνηεντόληκτα ρήματα, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των ίδιων χρόνων.
π.χ.
φυλάττομαι → φυλαξοίμην - φυλαξαίμην, τρίβομαι → τριψοίμην - τριψαίμην, ψεύδομαι → ψευσοίμην- ψευσαίμην.
3α. Κλίση ευκτικής ενεστώτα ρ. εἰμί
Η ευκτική ενεστώτα του ρ. εἰμὶ δεν σχηματίζεται με τη χαρακτηριστική δίφθογγο -οι-, όπως αυτή των βαρύτονων ρημάτων.
| Ευκτική ενεστώτα |
|---|
| εἴην εἴης εἴη εἴημεν – εἶμεν εἴητε – εἶτε εἴησαν – εἶεν |
3β. Κλίση ευκτικής μέλλοντα ρ. εἰμί
Όπως διδαχθήκατε στις προηγούμενες τάξεις, η οριστική μέλλοντα του ρ. εἰμὶ είναι ἔσομαι και κλίνεται όπως η οριστική μέλλοντα μέσης φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων (πλην του γ΄ εν. ἔσται). Κατά ανάλογο τρόπο σχηματίζεται και κλίνεται η ευκτική μέλλοντα του ρήματος αυτού.
| Ευκτική μέλλοντα |
|---|
| ἐσοίμην ἔσοιο ἔσοιτο ἐσοίμεθα ἔσοισθε ἔσοιντο |
4α. Κλίση ευκτικής παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων ε.φ.
Η ευκτική του παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων σχηματίζεται
τόσο περιφραστικά (πιο εύχρηστος τύπος) από την ενεργητική μετοχή παρακειμένου του ρήματος και την ευκτική ενεστώτα του ρ. εἰμί,
π.χ. λελυκώς, -υῖα, -ὸς εἴην,
όσο και μονολεκτικά (σπάνια),
π.χ.
λελύκ-οιμι, λελύκ-οις κτλ.
Να κλίνετε την περιφραστική ευκτική παρακειμένου ε.φ. του ρ. κελεύω:
| κεκελευκώς, -υῖα, -ὸς _______ κεκελευκώς, -υῖα, -ὸς _______ κεκελευκώς, -υῖα, -ὸς _______ |
κεκελευκότες, -υῖαι, -ότα _______ κεκελευκότες, -υῖαι, -ότα _______ κεκελευκότες, -υῖαι, -ότα _______ |
Κλίση ευκτικής παρακειμένου ε.φ. του ρ. λύω
| Ευκτική Παρακειμένου | ||
|---|---|---|
| Μονολεκτική | Περιφραστική | |
| λελύ-κοιμι λελύ-κοις λελύ-κοι λελύ-κοιμεν λελύ-κοιτε λελύ-κοιεν |
λελυκώς,
-κυῖα, -κός λελυκώς, -κυῖα, -κός λελυκώς, -κυῖα, -κός λελυκότες, -κυῖαι,-κότα λελυκότες, -κυῖαι,-κότα λελυκότες, -κυῖαι,-κότα |
εἴην εἴης εἴη εἴημεν-εἶμεν εἴητε-εἶτε εἴησαν-εἶεν |
Σχόλιο
Επειδή στα νέα ελληνικά δεν έχουμε ευκτική, ο αντίστοιχος τρόπος για να την εκφράσουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε την υποτακτική με μια συμπληρωματική λέξη που να εκφράζει ευχή, για παράδειγμα τις λέξεις μακάρι, άμποτε, είθε, ας. Έτσι ο τύπος λελύκοιμι, στα νέα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί: μακάρι να έχω λύσει, ας έχω λύσει.
Κάτι ανάλογο, λοιπόν, με την περιφραστική ευκτική στα νέα ελληνικά (αλλά μόνο στην παθητική φωνή) είναι ο τύπος:
| αρσενικό | θηλυκό | ουδέτερο |
|---|---|---|
| μακάρι να είμαι λυμένος | μακάρι να είμαι λυμένη | μακάρι να είμαι λυμένο |
| μακάρι να είσαι λυμένος | μακάρι να είσαι λυμένη | μακάρι να είσαι λυμένο |
| μακάρι να είναι λυμένος | μακάρι να είναι λυμένη | μακάρι να είναι λυμένο |
| μακάρι να είμαστε λυμένοι | μακάρι να είμαστε λυμένες | μακάρι να είμαστε λυμένα |
| μακάρι να είστε λυμένοι | μακάρι να είστε λυμένες | μακάρι να είστε λυμένα |
| μακάρι να είναι λυμένοι | μακάρι να είναι λυμένες | μακάρι να είναι λυμένα |
Όπως βλέπεις χρησιμοποιούμε κι εμείς, όπως και οι αρχαίοι τη μετοχή του ρήματος (λυμένος / λελυκώς) και το ρήμα είμαι (να είμαι / εἴην)
4β. Σχηματισμός και κλίση ευκτικής παρακειμένου μέσης φωνής
Η ευκτική του παρακειμένου στη μέση φωνή σχηματίζεται περιφραστικά από τη μετοχή παρακειμένου μέσης φωνής του ρήματος και την ευκτική ενεστώτα του ρ. εἰμί.
Κλίση ευκτικής παρακειμένου μ.φ
| λελυμένος, λελυμένη, λελυμένον
λελυμένος, λελυμένη, λελυμένον λελυμένος, λελυμένη, λελυμένον λελυμένοι, λελυμέναι, λελυμένα λελυμένοι, λελυμέναι, λελυμένα λελυμένοι, λελυμέναι, λελυμένα |
εἴην εἴης εἴη εἴημεν εἶμεν εἴητε-εἶτε εἴησαν-εἶεν |
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστου ε.φ. (Κατέβασε τις ασκήσεις για την ευκτική της 7ης εν. του σχ. βιβλίου της Β' γυμνασίου )
Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστου, παρακείμενου ε.φ. (Κατέβασε τις ασκήσεις για την ευκτική της 8ης εν. του σχ. βιβλίου της Β' γυμνασίου )
Ευκτική ενεστώτα ρ. εἰμί, ευκτική παρακειμένου ε.φ.
Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστου, παρακειμένου μ.φ.
Ευκτική μ.φ. (Κατέβασε τις ασκήσεις για την ευκτική της
15ης εν. του σχ. βιβλίου της Β' γυμνασίου
)
Πρόσθετες ασκήσεις
Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστου ε.φ.
Ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστου, παρακειμένου μ.φ.
Διαγωνίσματα
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Ο Βακχυλίδης, ο οποίος περιλαμβάνεται στον Κανόνα των εννέα μεγάλων λυρικών, ασχολήθηκε με πολλά είδη της λυρικής ποίησης (έγραψε παιάνες, ύμνους, υπορχήματα, διθυράμβους, επινίκια τραγούδια κ.ά.). Στο παρακάτω απόσπασμα, που ανήκει σε έναν παιάνα, ο ποιητής περιγράφει εικόνες της ανθρώπινης ζωής σε περίοδο ειρήνης.
|
τίκτει δέ τε θνατοῖσιν εἰ- ρήνα μεγαλάνορα πλοῦ- τον καὶ μελιγλώσσων ἀοιδᾶν ἄνθεα δαιδαλέων τ᾽ ἐπὶ βωμῶν, θεοῖσιν αἴθεσθαι βοῶν ξανθᾷ φλογί μηρί᾽ εὐμάλλων τε μήλων, γυμνασίων τε νέοις αὐ- λῶν τε καὶ κώμων μέλειν. Ἐν δὲ σιδαροδέτοις πόρπαξιν αἰθᾶν, ἀραχνᾶν ἱστοὶ πέλονται, ἔγχεα τε λογχωτὰ ξίφεα τ᾽ ἀμφάκεα δάμναται εὐρώς. ---------------------------------------- χαλκεᾶν δ᾽ οὐκ ἔστι σαλπίγγων κτύπος, οὐδὲ συλᾶται μελίφρων ὕπνος ἀπὸ βλεφάρων ἀῷος ὃς θάλπει κέαρ. Συμποσίων δ᾽ ἐρατῶν βρίθοντ᾽ ἀγυιαί, παιδικοί θ᾽ ὕμνοι φλέγονται. Βακχυλίδης, Παιάν 1 στ. 61-80 |
Για τους θνητούς γεννά η μεγάλη Ειρήνη πλούτη και τραγουδιών γλυκόφωνων ανθούς. Πάνω στους πλουμιστούς βωμούς, στην ξανθή φλόγα, καίονται για τους θεούς, σαν είναι ειρήνη, μηριά βοδιών, πυκνόμαλλων προβάτων, και τότε ο νους των νέων είναι στους κώμους, στο παίξιμο του αυλού και στις παλαίστρες. Τα σιδεροδεμένα χερούλια των ασπίδων αραχνιάζουν, σκουριά σκεπάζει τα δίκοπα σπαθιά, τις λόγχες των δοράτων. ---------------------------------------- Οι σάλπιγγες οι χάλκινες πια δεν βαράνε, δεν κλέβουν απ' τα μάτια το γλυκό τον ύπνο της αυγής, που τις καρδιές ζεσταίνει. Ευφρόσυνα συμπόσια είναι γεμάτοι οι δρόμοι και, φλόγες, παιδικοί ξεχύνονται ύμνοι. (Μετάφραση: Θρ. Σταύρου) |
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η δημοκρατική παράταξη μιας πόλης καλούσε σε βοήθεια τους Αθηναίους και η ολιγαρχική τους Λακεδαιμονίους, με αποτέλεσμα να ξεσπούν εμφύλιες διαμάχες. Στο παρακάτω απόσπασμα περιγράφονται οι ακρότητες στις οποίες οδήγησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Κέρκυρα.
Πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. Καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.
Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 3.81.5
| Γλωσσικά σχόλια | |
| ἡ ἰδέα | η μορφή, το είδος |
| πᾶσα ἰδέα κατέστη θανάτου | διαπράχθηκαν κάθε είδους φόνοι |
| φιλεῖ (= εἴωθε) | συνηθίζεται |
| οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι | όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσειςς |
| οὐδὲν ὅ τι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω | δεν υπάρχει τίποτε που να μη συνέβη (στην Κέρκυρα) και ακόμη περισσότερα (χειρότερα) |
| ἀπεσπῶντο (οριστ. παρατ. ρ. ἀποσπάομαι, ἀποσπῶμαι) | απομακρύνονταν βίαια |
| πρὸς αὐτοῖς | κοντά σε αυτά (τα ιερά, τους ναούς) |
| περιοικοδομηθέντες (μτχ. παθ. αορ. α΄ ρ. περιοικοδομέομαι, περιοικοδομοῦμαι) | αφού χτίστηκαν |
Μετάφραση
Και κάθε είδους φόνοι διαπράχθηκαν και όπως συνηθίζεται να συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν υπάρχει τίποτε που να μη συνέβη (στην Κέρκυρα) και ακόμη περισσότερα. Και γιατί πατέρας σκότωνε το παιδί του και (κάποιοι) απομακρύνονταν με τη βία από τα ιερά και κοντά σε αυτά φονεύονταν και μερικοί, αφού χτίστηκαν, πέθαναν μέσα στο ιερό του Διόνυσου.
Τρίτο παράλληλο κείμενο
Ο Θουκυδίδης σχολιάζει στο παρακάτω απόσπασμα πώς διαφοροποιείται η συμπεριφορά των ανθρώπων σε περίοδο πολέμου.
ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ᾿ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ.
Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 3.81.5
| Γλωσσικά σχόλια | |
| καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν | και σε περίοδο ευημερίας |
| ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι | είναι πιο ήρεμοι, έχουν ηπιότερες απόψεις |
| διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν | επειδή δεν τους πιέζουν φοβερές ανάγκες |
| ὑφελών (μτχ. αορ. β΄ ρ. ὑφαιρέω, ὑφαιρῶ) τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ’ ἡμέραν | επειδή αφαιρεί την καθημερινή ευπορία (τις ευκολίες της καθημερινής ζωής) |
| τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ (γ’ εν. ευκτ. ενεστ. ρ. ὁμοιόω, ὁμοιῶ) | εξομοιώνει/προσαρμόζει την ψυχική διάθεση των ανθρώπων |
| πρὸς τὰ παρόντα | με την/στην πολεμική κατάσταση που επικρατεί εκείνη τη στιγμή |
Μετάφραση
Γιατί κατά τη διάρκεια της ειρήνης και σε περίοδο ευημερίας και οι πόλεις και οι πολίτες έχουν ηπιότερες απόψεις, επειδή δεν τους πιέζουν φοβερές ανάγκες. Ενώ ο πόλεμος, επειδή αφαιρεί την καθημερινή ευπορία (τις ευκολίες της καθημερινής ζωής) είναι βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει την ψυχική διάθεση των ανθρώπων με την πολεμική κατάσταση που επικρατεί εκείνη τη στιγμή.
Ερωτήσεις
1. Να συγκρίνετε τα αγαθά της ειρήνης όπως παρουσιάζονται τόσο στο πρώτο παράλληλο κείμενο όσο και στο κείμενο της Ενότητας. Ποιους τομείς της ζωής προβάλλει ιδιαίτερα το απόσπασμα από τον Βακχυλίδη;
2. Με ποιον τρόπο και για ποιον λόγο μεταβάλλεται η ανθρώπινη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια του πολέμου, σύμφωνα με το τρίτο παράλληλο κείμενο;
3. Αντλώντας στοιχεία από το δεύτερο παράλληλο κείμενο, να αναφέρετε σε ποιες ακρότητες οδήγησε ο εμφύλιος σπαραγμός τους Κερκυραίους. Γνωρίζετε από την Ιστορία εμφύλιους πολέμους που έπληξαν την Ελλάδα;
Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.
1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.
2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.
2α. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C
3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.
4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.
Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.