Ενεστώτας και παρατατικός ενεργητικής και μέσης φωνής

Λίγα είναι τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα που σχηματίζουν τον ενεστώτα και τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα χωρίς αλλαγές. π.χ.
γέμ-ω, νέμ-ω, τρέμ-ω, πέν-ομαι, σθέν-ω (έχω δύναμη), στέν-ω (στενάζω), ὠδίν-ω (κοιλοπονώ), (ἐ)θέλ-ω, ἐπιμέλ-ομαι, μέλ-ει (απρόσωπο, = υπάρχει φροντίδα), βούλ-ομαι, δέρ-ω, στέρ-ομαι, φέρ-ω κ.ά.

Τα περισσότερα σχηματίζουν τον ενεστώτα και τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα, αφού πρώτα πάρει στο τέλος του το χρονικό πρόσφυμα j. Έτσι παρατηρούνται οι εξής αλλαγές, ανάλογα με το ρηματικό χαρακτήρα:

1. ρήματα σε -λλω

1. αν ο ρηματικός χαρακτήρας είναι: λ

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Αν ο ρηματικός χαρακτήρας είναι λ, τότε το πρόσφυμα j αφομοιώνεται προς αυτό, κι έτσι τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα και τον παρατατικό έχουν λλ
θ. ἀγγελ- → ἀγγελ-j-ω → ἀγγέλλ-ω - ἤγγελλ-ον
θ. σφαλ- → σφάλ-j-ω → σφάλλ-ω - ἔσφαλλ-ον

2. ρήματα σε -αίνω, -αίρω

2. αν ο ρηματικός χαρακτήρας είναι: ν ή ρ και πριν από αυτό υπάρχει α

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Αναλυτικά:

3. ρήματα σε -είνω, -ίνω, -ύνω, -είρω, -ίρω, -ύρω

3. αν ο ρηματικός χαρακτήρας είναι: ν ή ρ και πριν από αυτό υπάρχει ε, ῐ, ῠ

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Αναλυτικά:

Ενεργητικός και μέσος μέλλοντας

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ο ενεργητικός και μέσος μέλλοντας των ενρινόληκτων και υγρόληκτων σχηματίζεται από το ρηματικό θέμα και με τις καταλήξεις -ῶ και -οῦμαι, π.χ.

ἀμύνω → ἀμυνῶ, ἀμυνοῦμαι,

σφάλλω → σφαλῶ, σφαλοῦμαι

σημαίνω → σημανῶ, σημανοῦμαι

Ενεργητικός και μέσος αόριστος α'

Αρχικά ο ενεργητικός και μέσος αόριστος α' των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων σχηματίστηκε σε -σα και -σάμην, όπως στα φωνηεντόληκτα· όμως ο χρονικός χαρακτήρας σ αφομοιώθηκε με το προηγούμενό του ένρινο ή υγρό και στη συνέχεια έγινε απλοποίηση των δύο όμοιων συμφώνων και αντέκταση του προηγούμενου φωνήεντος, δηλαδή του ᾰ σε η (ή σε ᾱ, αν προηγείται ε ή ι ή ρ), του ε σε ει, του ῐ σε ῑ και του ῠ σε ῡ, π.χ.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετά τις παραπάνω αλλαγές ο ενεργητικός και μέσος αόριστος των ενρινόληκτων και υγρόληκτων σχηματίζεται με το μετασχηματισμένο θέμα και με τις καταλήξεις των φωνηεντόληκτων, χωρίς βέβαια το χρονικό χαρακτήρα σ. Κλίνεται ως εξής:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παρακείμενος και υπερσυντέλικος ενεργητικής φωνής

Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων της ενεργητικής φωνής σχηματίζεται με το χρονικό χαρακτήρα κ, όπως και τα φωνηεντόληκτα. Το λκαι το ρ μπροστά από το χρονικό χαρακτήρα κ μένουν αμετάβλητα, ενώ το ν τρέπεται σε γ.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παθητικός μέλλοντας α' και παθητικός αόριστος α'

Ο παθητικός μέλλοντας α' και ο παθητικός αόριστος α' των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων σχηματίζονται κανονικά σε -θήσομαι και -θην, όπως στα φωνηεντόληκτα, χωρίς μεταβολή του ρηματικού τους χαρακτήρα:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παρακείμενος και υπερσυντέλικος μέσης φωνής

στα υγρόληκτα

Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της μέσης φωνής των υγρόληκτων ρημάτων σχηματίζονται κανονικά σε -μαι, -σαι, -ται... και -μην, -σο, -το... όπως στα φωνηεντόληκτα. Οι ρηματικοί χαρακτήρες λ και ρ μπροστά από τις καταλήξεις μένουν αμετάβλητοι:

ἤγγελ-μαι, ἠγγέλ-μην

κε-κάθαρ-μαι, ἐ-κε-καθάρ-μην

στα ενρινόληκτα

Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της μέσης φωνής των ενρινόληκτων ρημάτων σχηματίζονται κανονικά σε -μαι, -σαι, -ται... και -μην, -σο, -το... όπως στα φωνηεντόληκτα. Ο ρηματικός χαρακτήρας ν μπροστά από μ των καταλήξεων σε άλλα ρήματα αφομοιώνεται κανονικά με αυτό και σε άλλα τρέπεται σε σ:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παρατηρήσεις

α)

Τα ρήματα κλίνω, κρίνω και πλύνω αποβάλλουν το ρηματικό χαρακτήρα ν στον ενεργητικό και μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο, στον παθητικό μέλλοντα α' και παθητικό αόριστο α'. Οι αρχικοί χρόνοι των ρημάτων σχηματίζονται ως εξής:

β)

Όσα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα έχουν μονοσύλλαβο ρηματικό θέμα με φωνήεν ε σ' αυτό, τρέπουν το ε σε ᾰ στον ενεργητικό παρακείμενο και υπερσυντέλικο α' και στον μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

γ)

Το ρήμα τείνω (θ. τεν-) σχηματίζει τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της ενεργητικής και μέσης φωνής, καθώς και τον παθητικό μέλλοντα και παθητικό αόριστο με τροπή του ε σε ᾰ και με αποβολή του χαρακτήρα ν από το θέμα τα-:

τείνω, τέτα-κα, ἐτετά-κειν, τέτα-μαι, ἐτετά-μην, τα-θήσομαι, ἐτά-θην

δ)

Τα ρήματα βάλλω, κάμ-ν-ω, τέμ-ν-ω σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της ενεργητικής και μέσης φωνής, καθώς και τον παθητικό μέλλονται και παθητικό αόριστο από τα ρηματικά θέματα: βαλ-, καμ-, τεμ-, αφού πρώτα έγινε μετάθεση του φωνήεντος και έκτασή του σε η

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

πρβλ: βλή-μα, κμητός (=κατεργασμένος) τμή-μα

Ασκήσεις

ενρινόληκτα

1. Να αιτιολογήσεις τον σχηματισμό του ενεστώτα των ενρινόληκτων ρημάτων

υγρόληκτα

1. Να αιτιολογήσεις τον σχηματισμό του ενεστώτα των υγρόληκτων ρημάτων
2. Άσκηση στον αόριστο εν. φ. υγρολήκτων, καθαίρω (σχ. βιβλ., Γ' 7, 2η)
3. Άσκηση στον αόριστο μέσης φ. υγρολήκτων, καθαίρομαι (σχ. βιβλ., Γ' 7, 2η)

ενρινόληκτα και υγρόληκτα

1. Να γραφτεί το ρηματικό θέμα των ρημάτων
2. Να συμπληρωθεί ο χαρακτήρας ώστε να σχηματιστεί ο παρακείμενος των ρημάτων
3. Να συμπληρώσετε τους τύπους των ρ. ώστε να σχηματιστούν στον μέλλοντα και παρακείμενο
4. Να μεταφερθούν οι τύποι των ρημάτων στον άλλο αριθμό
5. Αφού συμπληρώσετε τον πίνακα, στην έγχρωμη στήλη θα δείτε να σχηματίζεται το γ΄ πληθ. ευκτ. μέλλ. ε.φ. του ρ. σφάλλω (σχ. βιβλ., Γ' 7, 5η)
6. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους τύπους του μέλλοντα ενεργητικής και μέσης φωνής του ρήματος ἀγγέλλω. © Νικόλαος Μυλωνάς
7. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους τύπους του αορίστου ενεργητικής φωνής του ρήματος κρίνω. © Νικόλαος Μυλωνάς
8. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους τύπους του αορίστου μέσης φωνής του ρήματος κρίνω. © Νικόλαος Μυλωνάς
9. Αφού συμπληρώσετε το σταυρόλεξο με τους κατάλληλους τύπους που ζητούνται, στην έγχρωμη στήλη θα εμφανιστεί ένα ουσιαστικό της α΄ κλίσης © Νικόλαος Μυλωνάς
10. Αφού συμπληρώσετε το σταυρόλεξο με τους κατάλληλους τύπους που ζητούνται, στην έγχρωμη στήλη θα εμφανιστεί ένα ουσιαστικό της α΄ κλίσης © Νικόλαος Μυλωνάς

Βιβλιογραφία

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ

2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ

3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2007

4. Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας

5. Perseus Digital Library