Σχηματισμός και κλίση μέσου παρακείμενου και υπερσυντέλικου των βαρύτονων αφωνόληκτων ρημάτων

Δες τη θεωρία σε βίντεο

Δες τη θεωρία σε διαδραστικό βίντεο © Κωνσταντίνα Σάιτ

Σχηματισμός παρακείμενου χειλικόληκτων (π, β, φ)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σχηματισμός παρακείμενου χειλικόληκτων (π, β, φ)
Θέμα	κατάληξη	πάθη συμφώνων	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	φαινόμενο
γεγραφ-	μαι	φ + μ = μμ	γέγραμμαι	ἐγεγράμμην	αφομοίωση
γεγραφ-	σαι	φ + σ = ψ	γέγραψαι	ἐγέγραψο	ένωση
γεγραφ-	ται	φ + τ = πτ	γέγραπται	ἐγέγραπτο	συμπνευματισμός
γεγραφ-	μεθα	φ + μ = μμ	γεγράμμεθα	ἐγεγράμμεθα	αφομοίωση
γεγραφ-	σθε	φ + σθ = φθ	γέγραφθε	ἐγέγραφθε	αποβολή

Σχηματισμός παρακείμενου ουρανικόληκτων (κ, γ, χ)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σχηματισμός παρακείμενου ουρανικόληκτων (κ, γ, χ)
Θέμα	κατάληξη	πάθη συμφώνων	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	φαινόμενο
δεδιωκ-	μαι	κ + μ = γμ	δεδίωγμαι	ἐδεδιώγμην	τροπή
δεδιωκ-	σαι	κ + σ = ξ	δεδίωξαι	ἐδεδίωξο	ένωση
δεδιωκ-	ται	κ + τ = κτ	δεδίωκται	ἐδεδίωκτο
δεδιωκ-	μεθα	κ + μ = γμ	δεδίωγμεθα	ἐδεδιώγμεθα	τροπή
δεδιωκ-	σθε	κ + σθ = κθ κθ = χθ	δεδίωχθε	ἐπέπραχθε	αποβολή του σ συμπνευματισμός

Σχηματισμός παρακείμενου οδοντικόληκτων (τ, δ, θ)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σχηματισμός παρακείμενου οδοντικόληκτων (τ, δ, θ)
Θέμα	κατάληξη	πάθη συμφώνων	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	φαινόμενο
πεπειθ-	μαι	θ + μ = σμ	πέπεισμαι	ἐπεπείσμην	τροπή
πεπειθ-	σαι	θ + σ = σ	πέπεισαι	ἐπέπεισο	αποβολή
πεπειθ-	ται	θ + τ = στ	πέπεισται	ἐπέπειστο	τροπή
πεπειθ-	μεθα	θ + μ = σμ	πέπεισμεθα	ἐπεπείσμεθα	τροπή
πεπειθ-	σθε	θ + σθ = σθ	πέπεισθε	ἐπέπεισθε	αποβολή

Πάθη συμφώνων

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Πάθη συμφώνων

(οι παράγραφοι παραπέμπουν στη σχολική γραμματική)

αφομοίωση
(§ 68, 1)
χειλικά,
ουρανικά,
οδοντικά

λέγεται η μεταβολή ενός συμφώνου σε σύμφωνο όμοιο με άλλο αμέσως επόμενο ή προηγούμενο στην ίδια λέξη. Έτσι, τα χειλικά π, β, φ όταν βρεθούν μπροστά από το ένρινο μ αφομοιώνονται μ' αυτό, δηλαδή γίνονται κι αυτά μ:
γέγραφμαι > γέγραμμαι

ένωση ή συγχώνευση
(§ 67, 1)
χειλικά,
ουρανικά,
οδοντικά

λέγεται η ένωση ενός συμφώνου με άλλο. Έτσι, τα οδοντικά κ, γ, χ όταν βρίσκονται μπροστά από το σ ενώνονται μ' αυτό σε ξ, τα χειλικά π, β, φ, μπροστά από το σ ενώνονται μ' αυτό σε ψ:
πέπραχσαι > πέπραξαι
γέγραφσαι > γέγραψαι

συμπνευματισμός
(§ 70,1)
χειλικά,
ουρανικά,
οδοντικά

είναι ένα φαινόμενο που ανήκει στην τροπή των συμφώνων. Στον συμπνευματισμό τα ουρανικά κ, γ, χ ή τα χειλικά π, β, φ όταν βρίσκονται μπροστά από τα οδοντικά τ, δ, θ μέσα σε μια λέξη, αν είναι ετερόπνοα γίνονται:
α) ομόπνοα με το επόμενο οδοντικό (δηλ. γίνονται ψιλόπνοα μπροστά από ψιλόπνοο),
β) μέσα μπροστά από μέσο ή
γ) δασύπνοα μπροστά από δασύπνοο.

ψιλά	μέσα	δασέα
π	β	φ
κ	γ	χ
τ	δ	θ

Παραδείγματα:
γέγραφται > γέγραπται: το δασύ χειλικό φ μπροστά από το ψιλό οδοντικό τ μετατράπηκε σε ψιλό χειλικό π.
πέπραχται > πέπρακται: το δασύ ουρανικό χ μπροστά από το ψιλό οδοντικό τ μετατράπηκε σε ψιλό ουρανικό κ.

αποβολή
(§ 64, 1), (§ 64, 5)
χειλικά,
ουρανικά,
οδοντικά

1) το σ όταν βρίσκεται μέσα στη λέξη ανάμεσα σε δύο σύμφωνα, συχνά αποβάλλεται: γέγραφσθε: γέγραφθε

2) τα οδοντικά τ, δ, θ μπροστά από το σ αποβάλλονται: γέγραφσθε > γέγραφθε

τροπή
§ 70, 2), (§ 70, 3)
χειλικά,
ουρανικά,
οδοντικά

τα ουρανικά κ ή χ μπροστά από το μ κανονικά τρέπονται σε γ:
πεπράχμεθα > πεπράγμεθα
Σε μερικές λέξεις διατηρούνται τα συμπλέγματα κμ, χμ: ἀκμή, αἰχμή, δραχμὴ κ.ά.
οδοντικό μπροστά από άλλο οδοντικό ή μπροστά από το μ κανονικά τρέπεται σε σ:
πέπειθται > πέπεισται
πεπείθμεθα > πεπείσμεθα

Κλείσε

Βιβλιογραφία

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ

2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ

3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2007

4. Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας

5. Perseus Digital Library